Κελλάριον Όρμος: Το Βυζαντινό Λιμάνι και τα Αρχαία - Η πλαζ του Καραμπουρνού και τα ταβερνάκια

ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΡΑΚΙΟΥΛΑΧ

Η θαλάσσια περιοχή που εκτείνεται ανατολικά από το Μέγαρο Μουσικής ως το Κυβερνείο (παλατάκι) αποτελεί έναν φυσικό θαλάσσιο όρμο με ιστορική και αρχαιολογική σημασία.

Ο όρμος πήρε κατά την βυζαντινή περίοδο την ονομασία «Κελλάριον» και ελάχιστοι γνωρίζουν το αρχαίο λιμάνι που υπήρξε ορμητήριο του Ξέρξη, αλλά και το σημείο που ξεκίνησε η άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακηνούς.

Σήμερα αν και αρχαιολογικός χώρος, είναι παρατημένος και εγκαταλελειμμένος γεμάτος σκουπίδια και αυθαιρεσίες.

Κελλάριον όρμος

Η περιοχή της αρχαίας Θέρμης, το σημερινό στρατόπεδο Κόδρα, υπήρξε σημαντικό λιμάνι κατά την αρχαιότητα, ίχνη του οποίου εντοπίστηκαν μέσα στη θάλασσα στο σημερινό Κυβερνείο (παλατάκι). Στο λιμάνι της αρχαίας Θέρμης, που κατά τον Ηρόδοτο από αυτήν πήρε την ονομασία ο Θερμαϊκός κόλπος, το 480 π.Χ, συγκεντρώθηκε ο στόλος του Ξέρξη πριν την κάθοδό του στη νότια Ελλάδα και τη ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Κατά την πρώτη ανασκαφή το 1930 του καθηγητή Κλασσικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Κωνσταντίνου Ρωμαίου, στον αρχαίο οικισμό που υπάρχει στο πρώην στρατόπεδο Κόδρα, ήρθαν στο φως οικιστικά συγκροτήματα με αποθηκευτικούς χώρους καθώς και εργαστήρια κατεργασίας μετάλλων και εργαστήρια κεραμικής. Λείψανα λιμενικών εγκαταστάσεων βρέθηκαν μέσα στη θάλασσα και κάτω από το κυβερνείο, φανερώνοντας ότι πρόκειται για έναν μεγάλο παραθαλάσσιο οικισμό με σημαίνουσα θέση κατά την αρχαϊκή και κλασική περίοδο.

Κατά τη βυζαντινή περίοδο το λιμάνι Κελλάριον εκτεινόταν από την άκρη του Μικρού Εμβόλου ως τον Μύλο Αλλατίνι. Από την κατασκευή του σήμερα σώζεται βυθισμένος σε απόσταση 100 μέτρων από την ακτή,  μόνο ο μόλος ο οποίος ήταν κτισμένος με κυβόλιθους, με συνολικό μήκος 2 χλμ. και πλάτος 2 μέτρα. Στην ουσία πλέον πρόκειται για ένα υποβρύχιο φράγμα, τμήμα του οποίου χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του λιμενοβραχίονα του Ναυτικού Ομίλου Θεσσαλονίκης.

Το αρχαίο πόλισμα στο Καραμπουρνάκι και η σημαντική του γεωγραφική θέση υπήρξε στόχος από διάφορα επεκτατικά φύλλα κατά την περίοδο του Βυζαντίου για την πολιορκία της Θεσσαλονίκης.

Σύμφωνα με τις πηγές το 615 μ.Χ. προσπάθησαν να προσαράξουν στο λιμάνι Αβαροσλάβοι με μονόξυλα πλοιάρια για να πολιορκήσουν την πόλη. Στην ανατολική πλευρά της πόλης η οχύρωση ήταν επισφαλής και το τείχος στο «Κελλάριον» λιμάνι ήταν αρκετά χαμηλό. Τα πλοία των πολιορκητών ήταν ελαφρά και μια ανεμοθύελλα τα σκόρπισε με αποτέλεσμα να αποφευχθεί η πολιορκία της πόλης από τους Σλάβους γεγονός που αποδίδεται σύμφωνα με την παράδοση σε θαύμα του Αγίου Δημητρίου.

Η άλωση της Θεσσαλονίκης

Ο Κελλάριος όρμος έχει συνδεθεί και με μια μαύρη περίοδο της ιστορίας της Θεσσαλονίκης. Το 904 μ.Χ. Σαρακηνοί πειρατές άλωσαν τη Θεσσαλονίκη χρησιμοποιώντας το λιμάνι ως αγκυροβόλιο.

Οι Σαρακηνοί πειρατές με αρχηγό τον εξωμότη, Λέοντα Τριπολίτη και στόλο 54 πλοία, μπήκε στον Θερμαϊκό το πρωί της 29ης Ιουλίου 904 με χίλιους πολεμιστές Άραβες, Σύρους, Αιθίοπες κ.α. και «κατόπτευσαν την πόλη από απόσταση». Επειδή οι πρώτες επιθέσεις δεν ήταν αποτελεσματικές, σύμφωνα με τον Ιωάννη Καμενιάτη, ένωσαν δυο-δυο τα πλοία τους, εντόπισαν τα ευάλωτα σημεία του τείχους και με ξύλινες σκάλες προσπαθούσαν να ανέβουν σ‘ αυτό.

«Μετά από τρεις μέρες πολιορκίας οι Σαρακηνοί μπήκαν στην πόλη και άρχισαν μία βάρβαρη και ανελέητη σφαγή χωρίς διάκριση. Τα θύματα ήταν πολλά κυρίως στις δυτικές πύλες γιατί πολλοί συνωστίζονταν στις πύλες αυτές προσπαθώντας να βγουν έξω. Χιλιάδες πιάστηκαν αιχμάλωτοι, κυρίως το άνθος της νεολαίας της Θεσσαλονίκης. Τους επιβίβαζαν στα πλοία στοιβάζοντας τους κυριολεκτικά στα αμπάρια σαν ζώα, όπου, εκτός των άλλων υπέστησαν και το μαρτύριο της πείνας και της δίψας. Οι Σαρακηνοί έμειναν στην πόλη δέκα ημέρες λεηλατώντας και ψάχνοντας για κρυμμένους θησαυρούς… Οι αιχμάλωτοι όταν έφθασαν στην Κρήτη αριθμούσαν 22.000…»  αναφέρει το απόσπασμα του καθηγητή Θεόδωρου Κορρέ για τους Σαρακηνούς πειρατές «Πολιορκία και άλωση της Θεσσαλονίκης από Άραβες πειρατές (904)».

Οι πρόσφυγες, η πλαζ και η κοσμική ζωή

Το λιμάνι του Καραμπουρνού διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και κατά την διάρκεια της μικρασιατικής καταστροφής. Οι περισσότεροι από τους 746.000 πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στη Βόρεια Ελλάδα πέρασαν από το λοιμοκαθαρτήριο της Καλαμαριάς στην Αρετσού και διέμειναν για μεγάλο χρονικό διάστημα  σε πρόχειρους καταυλισμούς στην ευρύτερη περιοχή.

Το μικρό Έμβολο, το Καραμπουρνάκι ή αλλιώς -άγνωστο για τους περισσότερους «Κελλάριον» όρμος,  το λιμάνι στην περιοχή της Σοφούλης, υπήρξε μια από τις πιο κοσμοπολίτικες περιοχές. Ο Βασίλης Τσιτσάνης το έκανε διάσημο τραγουδώντας το 1948 «Μπαχτσέ Τσιφλίκι».

Πάμε τσάρκα πέρα στο Καραμπουρνάκι

Να τα πιούμε μια βραδιά στο Καλαμάκι

Κι από ’κει στο Μπεχτσινάρι, σε φίνο ακρογιάλι

Να σου παίξω φίνο μπαγλαμά

Μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο η περιοχή από τον Μύλο Αλλατίνι ως το Κυβερνείο ήταν γεμάτη με ταβέρνες και κέντρα διασκέδασης, όπως Σαν Ρέμο, Καλαμάκι, Ριβιέρα, Βόσπορος, Παπαρούνα, Πεταλούδα, Μπάρμπα Λιάς, Καφενείο του Βερβελίδη και Ακταίον.

Η ακτή Σοφούλη έσφυζε από κόσμο ειδικά τα καλοκαίρια, όπου οι θεσσαλονικείς απολάμβαναν τα μπάνια τους ενώ πολλοί ήταν αυτοί που ψάρευαν στον Θερμαϊκό.

Έκτοτε, από τα τέλη του 1960 και μετά, η ρύπανση του Θερμαϊκού και η εκτεταμένη δόμηση στα δυτικά της ακτής, «βούλιαξε» με πολυκατοικίες ένα από τα πιο όμορφα σημεία της πόλης.

Αρχαιολογικός χώρος και ιστορικός τόπος

Το Καραμπουρνάκι ανακηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος το 1989 (ΦΕΚ 384/25.5.89) και το 1993 το Συμβούλιο της Επικρατείας χαρακτήρισε την παραλιακή ζώνη ως περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Παρ’ όλα αυτά η προσπάθεια του Δήμου Καλαμαριάς για αναστολή των οικοδομικών αδειών με σκοπό να αναδειχθεί το φυσικό περιβάλλον και να αναμορφωθεί η περιοχή, έπεσαν στο κενό. Μεγάλο μέρος της περιοχής οικοδομήθηκε, έγιναν αυθαιρεσίες και η περιοχή, αν και χαρακτηρισμένη ως αρχαιολογικός χώρος, αφέθηκε στην τύχη της.

Κελλάριον όρμος, ο σκουπιδότοπος…

Τα τελευταία χρόνια, ειδικά το δυτικό κομμάτι του Κελλάριου όρμου που αντιστοιχεί στον δήμο Θεσσαλονίκης, έχει καταντήσει ένας τεράστιος σκουπιδότοπος. Σάπιες βάρκες, πλαστικά, αποβράσματα της θάλασσας, σκουπίδια και ότι άλλο μπορεί κανείς να φανταστεί, βρίσκονται διάσπαρτα κατά μήκος της ιστορικής ακτής.

Αν και κατά καιρούς έχουν υπάρξει πρωτοβουλίες καθαρισμού, η εγκατάλειψη και η αδιαφορία είναι εμφανής εδώ και πολλά χρόνια...

Από το φύλλο της THESSNEWS #150 (23/03/2019-24/03/2019)

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΝΝΙΩ