Δουργούτι: το Δίστομο της Αθήνας

Ο εφιαλτικός Αύγουστος του 1944 συνδέεται με μια αλυσίδα σαρωτικών και αιματηρών μπλόκων που δεν είχαν τέλος. Το γερμανικό επιτελείο της Αθήνας παίρνει την απόφαση να χτυπήσει ξημερώματα της 9ης Αυγούστου τον προωθημένο θύλακα αντίστασης της «Κόκκινης Γραμμής» στην περιοχή του Ι και ΙΙ τάγματος του 2ου συντάγματος, δηλαδή τον συνοικισμό Δουργουτίου, το Κατσιπόδι και μέρος του Νέου Κόσμου. Την ίδια ώρα η κυβέρνηση, φροντίζοντας να δικαιολογήσει τη θηριωδία που επρόκειτο να κάνει, έδωσε ανακοίνωση στις εφημερίδες για τις απώλειες των Ταγμάτων Ασφαλείας «εις τον αγώνα των εναντίον των μισθάρνων οργάνων του Σλαυοκομμουνισμού εις Αθήνας και Πειραιά». 

Εμμέσως δήλωνε την πρόθεσή της να μεταφέρει το αιματοκύλισμα της Αθήνας στον Πειραιά, στη μαρτυρική Κοκκινιά. Επικεφαλής στο αιματηρό όργιο που ετοιμαζόταν αυτή τη φορά ήταν ο Πλυτζανόπουλος, ο Μπουραντάς και ο Γκίνος. Ο Πλυτζανόπουλος θεωρούσε ότι η συνοικία του Νέου Κόσμου θα ήταν ένας εύκολος στόχος για τη συγκέντρωση ομήρων, αφού βρισκόταν μπροστά από την «Κόκκινη Γραμμή». 

Από δύο κατευθύνσεις 

Ξημερώματα της Τετάρτης 9 Αυγούστου, ΕΛΑΣίτες που βρίσκονταν στα φυλάκια στη λ. Συγγρού παρατήρησαν μεγάλη κίνηση γερμανικών οχημάτων, καμιονιών, ημιφορτηγών και θωρακισμένων οχημάτων σε Συγγρού και Βουλιαγμένης. Οι σκοποί δεν ενημέρωσαν εγκαίρως τα φρουραρχεία γιατί η κίνηση αυτή συνηθιζόταν. Οι γερμανικές δυνάμεις προχώρησαν από την Πύλη του Αδριανού με δύο κατευθύνσεις. Η μία προς τη λ. Συγγρού, την οποία και απέκλεισαν εξασφαλίζοντας τον πλήρη έλεγχο της αρτηρίας μέχρι το Δέλτα, ενώ παράλληλα προώθησαν δυνάμεις προς τα νεκροταφεία του Φαλήρου και της Νέας Σμύρνης φτάνοντας μέχρι τη Δεξαμενή. 

Η άλλη φάλαγγα της Βουλιαγμένης εξασφάλισε την περιοχή γύρω από τον Αγιο Δημήτριο. Στις 4.30 το μπλόκο είχε ολοκληρωθεί. Ενας κλοιός είχε σχηματιστεί γύρω από τις συνοικίες Νέος Κόσμος, Δουργούτι, Φάρος, Κατσιπόδι (Δάφνη), Ανω Νέα Σμύρνη και Αγ. Ιωάννης, εγκλωβίζοντας σημαντικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Ο αιφνιδιασμός ήταν απόλυτος. 

Ολόκληρο το Ι και το ΙΙ Τάγμα από τον Βύρωνα μαζί με τον διοικητή του, Γιάννη Κυριακίδη, και 60 μαχητές από τον λόχο του Βύρωνα παγιδεύτηκαν στον κλοιό, προσπάθησαν να διαφύγουν χωρίς ιδιαίτερο συντονισμό και χτυπήθηκαν στην οδό Πίσσα. Οι περισσότεροι επέζησαν κρυμμένοι σε απίθανα σημεία. 

Οι γερμανικές δυνάμεις προχωρούσαν στο εσωτερικό της περιοχής που είχαν «κλείσει» περιμετρικά τοποθετώντας φρουρές και πολυβόλα σε υψώματα, πλατείες και διασταυρώσεις. Φτάνοντας στον Φάρο χτυπήθηκαν από ΕΛΑΣίτες με ελάχιστες απώλειες. Ταγματασφαλίτες ήδη καταλάμβαναν ταράτσες πολυκατοικιών. Η διοίκηση του Ι Τάγματος Κατσιποδίου προσπάθησε να ειδοποιήσει τους λόχους με συνδέσμους που δεν έφτασαν ποτέ. Ακαρπες ήταν και οι προσπάθειες των δυνάμεων που ήταν έξω από τον κλοιό να εισχωρήσουν. Το έγκλημα είχε οργανωθεί πολύ καλά. Μόνο στο εργοστάσιο του ΦΙΞ ομάδες από την Καλλιθέα κατάφεραν να σκοτώσουν έναν Γερμανό ανθυπολοχαγό και μερικούς οπλίτες. Την ίδια ώρα, στην πλατεία Φάρου Γερμανοϊταλοί με ένα μεικτό τάγμα 450 γερμανοτσολιάδων, μπουραντάδων και χωροφυλάκων, μαζί με καμιά 15αριά μασκοφόρους και «τσουβαλάδες» (υπήρχε και γυναίκα μασκοφόρος), ανέλαβαν την εκτέλεση του νέου αιματηρού εγχειρήματος. 

Κοντά στο εργοστάσιο της ΕΘΕΛ 

Τα χωνιά καλούσαν τους κατοίκους 15-60 ετών να συγκεντρωθούν στην πλατεία του Φάρου, κοντά στο εργοστάσιο της ΕΘΕΛ και στην αρμένικη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Επικεφαλής των εκτελεστών ήταν ο Γεώργιος Ζαχαρόπουλος. Εκεί, με βρισιές, ξυλοδαρμούς και βασανιστήρια, ακόμα και λογχισμούς, ξεχώριζαν αγωνιστές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Στον τοίχο στήθηκαν και εκτελέστηκαν επιτόπου 60 πολίτες οργανωμένοι και μη, 20 μαχητές του τάγματος Κατσιποδίου, 34 ΕΛΑΣίτες από τον Βύρωνα που χαρακτηρίστηκαν ως «ξένοι» από τους μασκοφόρους και 80 άλλα στελέχη. Στις απώλειες στελεχών ξεχωρίζει ο Βυρωνιώτης Δημήτρης Βαρουτίδης (Σταύρος), στέλεχος της Πολιτοφυλακής, που υπέστη φρικτά βασανιστήρια πριν εκτελεστεί. Το παλικάρι αυτό, λίγο πριν εκτελεστεί, τράβηξε την κουκούλα του μασκοφόρου.

  

Ηταν ο Θανάσης Μπαξεβανίδης, που είχε εισχωρήσει στην Ε.Π., κάνοντας ζημιές στην οργάνωση, συνελήφθη, λύγισε από τα βασανιστήρια και πρωταγωνιστούσε πια από το αντίπαλο στρατόπεδο στα μπλόκα, με τη νέα του ιδιότητα ως μέλος των Ταγμάτων και της Ειδικής Ασφάλειας. Εξω απ το εργοστάσιο της ΕΘΕΛ εκτελέστηκαν άλλοι 20 μαχητές του ΕΛΑΣ του Ι Τάγματος και 60 ακόμη αγωνιστές. Οι Γερμανοί σκότωσαν και παιδάκια νηπιακής ηλικίας που τα πτώματά τους βρέθηκαν την επομένη σε χωματερή του Μοσχάτου. 

Ακολούθησε λεηλασία και κάψιμο της περιοχής, ιδιαίτερα στα «Αρμένικα». Η συνοικία το βράδυ έμοιαζε βομβαρδισμένη και η προσπάθεια των συνεργείων της ΕΠΟΝ να εμψυχώσουν τον κόσμο με τα χωνιά αποδείχθηκε ατυχής έμπνευση. Πώς να εμψυχώσεις χαροκαμένους ανθρώπους; Η τρομοκρατία αυτού μπλόκου οδήγησε μεγάλο μέρος του ανδρικού πληθυσμού των συνοικιών αυτών, που ήταν προπύργια του ΕΑΜ, σε μαζική φυγή προς πιο «ασφαλή» αστικά προάστια. 

Το μόνο θετικό που μπορεί να διακρίνει κανείς σ’ αυτό το μπλόκο είναι ότι για πρώτη φορά πραγματοποιήθηκε ενάντια στον εχθρό ένα υποτυπώδες «αντιμπλόκο». Αφού τέλειωσε η θηριωδία, οι Γερμανοί με τους Ελληνες συνεργάτες, ενώ αποχωρούσαν με τους ομήρους προς τη λ. Συγγρού με προορισμό το Χαϊδάρι, χτυπήθηκαν στο ΦΙΞ από επίλεκτες ομάδες του ΙΙ και ΙΙΙ Τάγματος του Α συντάγματος, που είχαν εισχωρήσει από την Καλλιθέα- Παλαιά Σφαγεία στο Κουκάκι. Την ώρα της μάχης σκοτώθηκε ένας Γερμανός ανθυπολοχαγός και 30 ακόμα, αλλά πάνω στον πανικό κατάφεραν να διαφύγουν αρκετοί από τους ομήρους. 

Την ίδια μέρα, στον σταθμό διοίκησης του ΙΙΙ Τάγματος στα νότια της Γούβας, είχαν μαζευτεί άνδρες όλων των ηλικιών ζητώντας όπλα για να πολεμήσουν. Τους ζητήθηκε να αντικαταστήσουν αν χρειαστεί τραυματίες μαχητές. Εκείνη τη μέρα δημιουργήθηκε από εθελοντές τεχνίτες και οικοδόμους λόχος Μηχανικού του ΙΙΙ Τάγματος με 4 διμοιρίες και αποστολή να βρουν υλικά και να κλείσουν τους δρόμους πίσω από τα μαχόμενα τμήματα, ώστε αν επιτεθεί ο εχθρός με θωρακισμένα αυτοκίνητα να μην μπορέσει να τους σκορπίσει. Σε δύο ώρες είχαν φτιάξει 5 οδοφράγματα. Ηταν τα πρώτα οδοφράγματα της μαρτυρικής Αθήνας. 

Γερμανική κυνικότητα 

Το κόστος σε αίμα ήταν πολύ μεγάλο, όπως μεγάλη συνέχιζε να είναι και η γερμανική κυνικότητα. Σύμφωνα με την αναφορά του ΙΓ Παραρτήματος Ασφαλείας (Νέος Κόσμος-Κουκάκι) αναφέρεται ότι: «Την 9/8/44 Γερμανοί των SS μετά Τάγματος Ασφαλείας ενήργησαν ερεύνας εις Δουργούτι, Αγ. Γεώργιον, Κατσιπόδι, Φάρον, συνέλαβαν δε και εξετέλεσαν τους κάτωθι:…(παραθέτει ελάχιστα ονόματα). Την ιδίαν ημέραν εξετελέσθησαν υπό των Γερμανών των SS, επικεφαλής των οποίων ήτο ο Γερμανός λοχαγός των SS Κνάπε, 60 άτομα εις θέσιν Φάρος, των οποίων δεν εξηκριβώθη η ταυτότητα». Ο Κνάπε πήγε στο ΙΓ τμήμα και δήλωσε κυνικά: «Πηγαίνετε να πάρετε την πρώτην δόσιν των εκτελεσθέντων». 

Απ’ ό,τι αποδείχθηκε, η άλλη «δόση» ήταν στην ΕΘΕΛ και φυσικά δεν περιλαμβάνονται τα παιδάκια των οποίων οι σοροί βρέθηκαν στο Μοσχάτο, οι άνθρωποι που σκοτώθηκαν στις μάχες, οι εκτελεσμένοι και οι καμένοι στα σπίτια, ούτε όσοι εκτελέστηκαν αργότερα. Πρόχειροι υπολογισμοί ανεβάζουν τον αριθμό των νεκρών στους 180. Συνολικός κατάλογος με τα ονόματα όλων των νεκρών δεν υπάρχει. Σήμερα, μια μικρή πλάκα, λίγα μέτρα από τη λεωφόρο Συγγρού, στις εργατικές πολυκατοικίες του Νέου Κόσμου, θυμίζει μια από τις εφιαλτικότερες μέρες στην ιστορία της πόλης…

distomo.blogspot.com