πλανητικοποίηση (globalization)

 


ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ 5/2019
Στον 21ον αιώνα, που βρισκόμαστε, ο κόσμος συρρικνώνεται γρήγορα, αλλά δεν ενώνεται. Μερικές εταιρίες, με την τεχνολογική τους εξάπλωση, ελέγχουν μια παγκόσμια εμπορική κουλτούρα που διεισδύει σε κάθε χωριό ή γειτονιά. Η σημερινή πλανητικοποίηση (globalization) δεν δημιουργεί ένα παγκόσμιο χωριό, αλλά έναν διαιρεμένο πλανήτη.
Η συντεχνιακή πλανητικοποίηση, που εξυπηρετεί τα συμφέροντα των ισχυρών δρώντων, επιδιώκει να ενοποιήσει και να μεταβάλλει σιγά-σιγά τις δραστηριότητες όλων των χωρών του πλανήτη σε ένα «ομογενοποιημένο» μοντέλο ανάπτυξης.

Χώρες με διαφορετικές κουλτούρες και παραδόσεις όπως αυτές των Ινδιών, Σουηδίας, Ταϊλάνδης, Βραζιλίας και Γαλλίας, πρέπει να αποδεχτούν τις ίδιες αξίες και τρόπο ζωής και να δημιουργηθούν καταστάσεις ώστε να εξυπηρετηθούν από τις ίδιες τις παγκόσμιες εταιρίες, εστιατόρια, (fast food), αλυσίδες ενδυμάτων, τηλεοράσεις και φιλμ.

Το ομοιογενές μοντέλο εξυπηρετεί την αποδοτικότητα αναγκών των μεγάλων εταιριών, και τους παρέχει τη δυνατότητα να διπλασιάσουν τις προσπάθειές τους σε έδαφος που επεκτείνεται με γρήγορους ρυθμούς.

Η νέα εξέλιξη της πλανητικοποίησης έχει ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία-κλειδιά: ελεύθερο εμπόριο, deregulation (μείωση κανονισμών) και ιδιωτικοποίηση, όσο το δυνατόν περισσότερη οικονομική δραστηριότητα, και γρήγορη εμπορευματοποίηση σε κάθε απομένουσα όψη της ζωής.

Αυτά συμπεριλαμβάνουν τα λίγα απομένοντα στοιχεία πρωτόγονης απλότητας των κοινών στοιχείων της ζωής που μέχρι τώρα έχουν παραμείνει έξω από το εμπορεύσιμο σύστημα: Όπως κουλτούρα, επιλογές και γενετικές κατασκευές της ζωής. Όλα έχουν ιδιωτικοποιηθεί και εμπορευματοποιηθεί σαν ένα τμήμα του σχεδίου της πλανητικοποίησης.

Όποιος έχει ταξιδέψει ανά τον κόσμο, θα δει ότι η ποικιλία κουλτούρας εξαφανίζεται. Περιοχές όπως η Ασία, η Ευρώπη ή η Αμερική αρχίζουν να γίνονται πιο πολύ όμοιες παρά διαφορετικές, καθώς όλες έχουν απορροφηθεί από έναν ομοιογενή τρόπο ζωής κυριαρχημένο από τα πολιτιστικά προϊόντα των Δυτικών χωρών που πλημμυρίζουν τον κόσμο. Ο κόσμος βλέπει τις ίδιες ταινίες, φοράει τα ίδια ρούχα, τρώγει τα ίδια φαγητά και ακολουθεί τις ίδιες καταναλωτικές συμπεριφορές.

Η συντεχνιακή διαφήμιση σκεπάζει τον κόσμο με εικόνες που εξυμνούν τη δυτική γεύση, ντύσιμο, τροφή και τρόπο ζωής. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το 70% των προγραμμάτων της τηλεόρασης ανά τον κόσμο, έχει εισαχθεί από τις Η.Π.Α. Παρόμοιες στατιστικές επικρατούν και σε περιοχές των επικοινωνιών. Π.χ. στον Καναδά, το 85% των περιοδικών στα περίπτερα εφημερίδων είναι Αμερικάνικα, κι αυτός υπήρξε ο λόγος της διαμάχης του παγκοσμίου οργανισμού εμπορίου μεταξύ των δύο χωρών.

Παραδοσιακές αξίες και κουλτούρες που είναι διαφορετικές από αυτές της Δύσης, λαμβάνονται υπόψη ως καθυστερημένες, απαρχαιωμένες και χωρίς αξία στο σύγχρονο κόσμο, εκτός εάν τύχουν εμπορίας για τουριστική κατανάλωση. Οι περισσότερες, όμως, χώρες βλέπουν την κουλτούρα ως την πλουσιότερή τους κληρονομιά που χωρίς αυτή δεν έχουν ρίζες, ιστορία ή ψυχή.

Πολλές χώρες αισθάνονται ότι το δικαίωμα να υποστηρίξουν την πολιτιστική τους ποικιλία είναι τόσο σημαντικό όσο και το δικαίωμα επιβίωσής τους. Εντατικά προσπαθούν να αντισταθούν ή τουλάχιστον να ελέγχουν την εισαγωγή της κουλτούρας μέσα στη δική τους επικράτεια. Πιστεύουν ότι η κουλτούρα δεν πρέπει να είναι εμπορεύσιμο προϊόν. Ότι οι συμφωνίες εμπορίου δεν πρέπει να έχουν τον λόγο στην προσπάθεια ενός κράτους να ρυθμίσει πολιτιστικές εισαγωγές κάθε είδους.

Οι χώρες αναγνωρίζουν τα βαθιά επακόλουθα του ελεύθερου εμπορίου στα πολιτιστικά προϊόντα και λαμβάνουν όσα μέτρα προστασίας μπορούν και θεωρούν ικανοποιητικά. Ακόμη και Αμερικανοί πολίτες ανησυχούν για τη συνεχιζόμενη προαγωγή και συντεχνιοποίηση και βλέπουν τον παγκόσμιο οργανισμό εμπορίου ως ένα εργαλείο που διαιωνίζει αυτή την εξέλιξη.

Αντιθέτως, τα κύρια Αμερικανικά συγκροτήματα βιομηχανικής ψυχαγωγίας βλέπουν την κουλτούρα σαν μια μεγάλη επιχείρηση που πρέπει να προωθηθεί στον παγκόσμιο οργανισμό εμπορίου. Τα προϊόντα της Αμερικανικής λαϊκής κουλτούρας είναι από τα πλέον εξαγώγιμα προϊόντα της χώρας αυτής.
Η βιομηχανία αυτή των προϊόντων συνδυάζει μεγάλες ταιρείες τηλεπικοινωνιών, κινηματογραφικά στούντιο, δίκτυα τηλεοράσεως, καλωδιακές εταιρίες και Internet, που λειτουργούν μαζί σ’ ένα σύμπλεγμα ιστού που περιλαμβάνει εκδόσεις, ταινίες, ραδιοφωνικές εκπομπές, βίντεο, τηλεόραση, συστήματα καλωδιακά και δορυφορικά, υπερ-θεατρικές παραγωγές και εγγραφή και κατανομή μουσικής.

Τις αξίες που μεταβιβάζουν τα μαζικά μέσα ενημέρωσης θα ήταν καλύτερα να τις ονομάζουμε ηθική διαφθορά και πολιτιστική παρακμή. Ιδιαιτέρως η τηλεόραση γρήγορα αντικαθιστά τους ρόλους που διαδραμάτισαν παραδοσιακά η οικογένεια, η εκκλησία και το σχολείο. Χάνοντας τις αξίες, το πνεύμα, τις παραδόσεις, τον «εθνικό πολιτισμό», εκθειάζεται η αυτο-ικανοποίηση, ομαλοποιείται η έντονη βία και η κτηνωδία και ενθαρρύνεται η ερωτική ασυδοσία δια μέσου παραδειγμάτων και ερεθιστικών ισάξιων πιέσεων που υποθάλπτουν τα χειρότερα κοινωνικά ένστικτα. Το αποτέλεσμα είναι η απώλεια του ελέγχου της κοινωνικής συμπεριφοράς. Τα έργα του Χόλυγουντ και οι παραγωγοί της τηλεόρασης έχουν γίνει πολιτιστικοί υπονομευτές που αναπαράγουν μια αυτοκαταστρεπτική ηθική.
Η σημερινή έμφαση στη λατρεία του υλικού πλούτου, στην κατανάλωση και στη διάδοση της αυτο-ικανοποίησης, που προβάλλονται ως ο ορισμός της καλής ζωής, δημιουργεί τυφλώσεις στα κοινωνικά διλήμματα-κλειδιά, και έτσι, εμποδίζεται μη αντίδραση που θα μπορούσε να δημιουργήσει μια αποτελεσματική διορθωτική δράση. Το αποτέλεσμα αυτών είναι η δημιουργία μίας μαζικής κουλτούρας, οργανωμένης από κερδοσκόπους που εκμεταλλεύονται την πείνα για κοινοτοπία, την πορνογραφία ακόμη και τον βαρβαρισμό.

Μια τέτοια υπεροχή παρακμής και ηδονισμού σε έναν πολιτισμό δεν βοηθάει, παρά έχει μόνο διαφθείρει ηθικά τις αξίες της κοινωνίας, καταστρέφοντας και διαβρώνοντας για μια ακόμη φορά τα βαθιά αισθήματα της πεποίθησης. Η τηλεόραση ιδιαίτερα παράγει ένα σημαντικό αρνητικό αποτέλεσμα, διασπώντας την συνέχεια της γενιάς που μεταβιβάζει τις παραδόσεις και τις αξίες.

Είναι εντυπωσιακό να παρατηρεί κανείς το βαθμό εις τον οποίο τα πιο λαϊκά προγράμματα είναι προορισμένα για το ακροατήριο των νέων, να επικεντρώνονται στην παρακμή, ενώ χειροκροτούν την απόρριψη της παράδοσης.

Τα περισσότερα προγράμματα τηλεοράσεως για τα παιδιά, παρουσιάζουν ότι το χαρακτηριστικό των γονιών τους είναι άτομα συναισθηματικά, εκκεντρικά, χωρισμένα, υπαλληλικοί εγκληματίες και πως το αλκοόλ και η κοκαΐνη τους έχουν γίνει πάθος.
Αυτό είναι μια αιτία που αποκλείει την πατρική ικανότητα από την δυνατότητα μεταβίβασης αξιών στα παιδιά.

Η έντονη απαξίωση της οικογένειας, ως βασικής κοινωνικής μονάδας, χειροτερεύει την κουλτουρο-φιλοσοφική δυσπραγία της σύγχρονης «Δύσης». Η απαξίωση αποτελεί άμεση συνέπεια της αλλαγής των κοινωνικών αξιών που τις κατευθύνουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η οικογένεια απαιτεί δομή, υπευθυνότητα και περιορισμούς.
Οι πολλές απαιτήσεις μιας καλής οικογενειακής ζωής λειτουργούν εναντίον του κόκκου του εγκαταλελειμμένου ηδονισμού, γιατί οι απαιτήσεις αυτές επιβάλλουν τις υποχρεώσεις της θυσίας, της νομιμοφροσύνης και της εμπιστοσύνης.

Αντιθέτως, το αδυνάτισμα του οικογενειακού δεσμού κάνει το άτομο πιο ευαίσθητο στην περαστική μανία της κοινωνικής και πνευματικής παρακμής. Όλα αυτά είναι επιβλαβή για τη γενιά των σταθερών αρχών.

Επιπλέον, πολλοί πιστεύουν ότι η εποχή της πληροφόρησης είναι δική μας. Αλλά ένα μεγάλο τμήμα της πληροφόρησης που δεχόμαστε είναι ελεγχόμενο από ένα μονοπωλιακό συνασπισμό μικρού αριθμού πηγής των ΜΜΕ. Με έδρα κυρίως στο πλούσιο Βορρά, οι ηγέτες της βιομηχανίας συγχωνεύονται για να συνδυάσουν τους πόρους τους και στη συνέχεια επεκτείνουν την σφαιρική εμβέλεια τους.

Στις Η.Π.Α. για παράδειγμα, ενώ υπάρχουν 25.000 σημεία (outlets) που παρέχουν πληροφορίες των ΜΜΕ, μόνον 23 συγκροτήματα ελέγχουν τις εφημερίδες, τα περιοδικά, την τηλεόραση, τα βιβλία – εικόνες, ήχους και πληροφορίες. Kαι καθώς η συντεχνιακή Αμερική των ΜΜΕ συγχωνεύει τις πηγές της με λιγότερες μονάδες, το αποτέλεσμα θα είναι ότι και πιο λιγότεροι συντεχνιακοί διευθυντές θα ελέγχουν την πληροφορία που διοχετεύουν και βλέπουν οι Αμερικανοί.

Ήδη, το τοπίο επαφής της πληροφόρησης είναι χρωματισμένο από το γεγονός ότι η ιδιοκτησία των πηγών των ΜΜΕ, παγκοσμίως, συγκεντρώνεται σε ένα μικρό αριθμό μεγάλων και πολυεθνικών εταιρειών. Π.χ., στις αρχές του 80’ ο αριθμός τους ήταν περίπου 50, και κατά τα μέσα του 1990 είχε συρρικνωθεί μόνον στις 20. Σήμερα, ο αριθμός των εταιριών που κυριαρχούν στα ΜΜΕ έχει συρρικνωθεί από του 20 στις πέντε Αυτές οι πέντε έγιναν σημαντικοί ιδιοκτήτες όλων των ειδών των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

Αυτό δίνει στον πλούσιο βορρά, και ιδιαιτέρως στις ΗΠΑ,εξαιρετική ισχύ επίδρασης στον τρόπο που σκέφτεται ο κόσμος, σε όλη τη γη, κατασκευάζοντας τα πιστεύω και τον τρόπο θέασης του κόσμου.

Η δράση των ΜΜΕ στην δυτική κουλτούρα λειτουργεί επηρεαστικά, καθώς μια χούφτα από νέα και υπηρεσίες πληροφοριών λειτουργούν σαν ένα μεγάλο κυκλοφοριακό σύστημα που αντλεί ιδέες, πληροφορίες και ιδανικά από το πλούσιο κέντρο προς τη μακρινή περιφέρεια του Νότου.

Η ισχύς των ΜΜΕ, επίσης, αποδίδεται στο CNN που μεταδίδει νέα επί 24ώρου βάσεως, κάνοντας το γύρο του κόσμου. Και το MTV που έχει ονομαστεί «ένα από τα πρώτα παγκόσμια κανάλια τηλεοράσεως που δημιουργεί ένα παγκόσμιο μοντέλο κουλτούρας, εφηβικό συνδεδεμένο μέσω μουσικής».

Πράγματι, η συγχώνευση μεγάλων εταιριών τηλεπικοινωνιών συγκεντρώνει πιο έντονα τον έλεγχο της πληροφόρησης στα χέρια μιας ομάδας. Τον Ιανουάριο π.χ του 2000, η εταιρεία πουπροέκυψε από την συγχώνευση μεταξύ: American online και Time Warner, απέκτησε μια τεράστια δύναμη με οικονομικούς πόρους, σε ποσοστό κατά ¼ μεγαλύτερη από τον ετήσιο προϋπολογισμό της Γαλλίας.

Γι’ αυτό ο Νότος που είναι αντίπαλος της πλανητικοποίησης, δεν διαμαρτύρεται τόσο πολύ για τον εκσυγχρονισμό και το εμπόριο, αλλά αντιτίθεται στην «συντεχνιακή» πλανητικοποίηση που επιβάλλεται από τις πολυεθνικές εταιρίες, ενάντια στις αξίες και τις ανάγκες της μεγάλης πλειοψηφίας του αναπτυσσόμενου κόσμου. Ο έλεγχος της τηλεόρασης και άλλων πηγών ΜΜΕ από τις ΗΠΑ και μια μικρή ομάδα χωρών της Ευρώπης ήταν η αιτία που ο Νότος άρχισε την αμφισβήτηση κατά τη δεκαετία του 1980.

Δυσαρεστημένοι από την κάλυψη των ΜΜΕ του Βορρά και την κυριαρχία του με άλλες μορφές επικοινωνίας, ο Νότος απαίτησε μια νέα τάξη πληροφόρησης και επικοινωνίας, ώστε να δημιουργηθεί ένα νέο καθεστώς με δίκαιους κανόνες, ώστε να καλυτερέψει η έλλειψη ισορροπίας και ροής της πληροφόρησης από το Βορρά στο Νότο.
Ο αναπτυσσόμενος κόσμος πιστεύει ότι με τον σημερινό τρόπο, καλλιεργούν τις αξίες του Βορρά και έναν εμφανή καταναλωτισμό που διαιωνίζει την εξάρτηση του Νότου από τον Βορρά.

Η νέα παγκόσμια υποδομή πληροφοριών είναι ιδιαιτέρως ταραχώδης διότι κυριαρχία στα παγκόσμια προϊόντα παρέχει όχι μόνον τη δυνατότητα μεταφοράς προϊόντων γύρω στον κόσμο, αλλά, και την κυριαρχία στις πολιτιστικές εξαγωγές. Αυτή η κυριαρχία εξασφαλίζει το ενδεχόμενο να επηρεάσει την τοπική κουλτούρα με ένα Δυτικό ρεύμα και σε μεγάλο βαθμό καταναλωτικό, σφαιρικής συμμόρφωσης.

Κλείνοντας, «Ίσως η παγκοσμιοποίηση είναι μια ωραία λέξη που χρησιμοποιούν οι εταιρείες για να κρύψουν τις προσπάθειές τους να μολύνουν όλο τον κόσμο με πολιτιστικούς ιούς της εμπορευματοποίησης». Όποια και να είναι η αλήθεια, η παγκόσμια βιομηχανία τηλεπικοινωνιών, η οποία υπερβαίνει το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια, είναι πράγματι το κύριο όχημα για τη γρήγορη εξάπλωση ιδεών, πληροφορίας και εικόνας, παγκοσμίως.

Αυτοί οι κολοσσιαίοι γίγαντες επιλέγουν ποια πληροφορία θα παρουσιάσουν, πως θα διαμορφώσουν τις αξίες μας, και τις εικόνες μας για το πως πρέπει να βλέπουμε τον κόσμο. Αυτά τα μεγάλα συγκροτήματα τηλεπικοινωνιών διαμορφώνουν την κοινή γνώμη για τα γεγονότα, έχουν κυρίαρχη επιρροή στις ειδήσεις, στις πληροφορίες, και στην κουλτούρα.


Νικόλαος Λ. Μωραΐτης. Ph.D.
Διεθνείς Σχέσεις-Συγκριτική Πολιτική,
Εξωτερική Πολιτική των ΗΠΑ.
Καλιφόρνια, U.S.A.
Member of International Hellenic Association (USA)