Ο ξεσηκωμός για τις ληστρικές εταιρείες ΠΑΟΥΕΡ,ΟΥΛΕΝ,ΖΙΜΕΝΣ

«Αι Αθήναι προσέλαβον χθες όψιν επαναστατημένης πόλεως», ανέφερε χαρακτηριστικά στις 6 Δεκεμβρίου ο πρωτοσέλιδος τίτλος της εφημερίδας «Ακρόπολις» και στο ρεπορτάζ δινόταν παραστατική εικόνα:

«Αι συρράξεις, αι συμπλοκαί και τα επεισόδια ήσαν εις την ημερήσιαν διάταξιν καθ’ όλην την ημέραν. Αλλού εκακοποιούντο και εδέροντο απεργοί, αλλού επυροβολούντο ανώτεροι αστυνομικοί, αλλού εγίνοντο παροιμιώδεις μάχαι με ξύλα, λιθοβολισμόν και κλομπς και αλλού, τέλος, άλλοι ετραυματίζοντο και εις τέλος πτωχός αρτεργάτης έπιπτε νεκρός».

Η συντηρητική εφημερίδα σε πύρινο άρθρο, που είχε δημοσιευτεί λίγες μέρες νωρίτερα (2.12.1932), καλούσε την κυβέρνηση Τσαλδάρη «να κηρύξη εκπτώτους τας ληστρικάς ξένας εταιρίας».

Και σημείωνε:

«Οι ξένοι επιδρομείς, οι οποίοι έχουν εγκαταστήσει υπό διαφόρους μορφάς και εις διάφορα κέντρα της Ελλάδος τα ληστρικά λημέρια των, ήλθε πλέον η στιγμή ν’ απέλθουν μακράν των ελληνικών συνόρων (…) Και πρώτη απ’ όλας τας αντιλαϊκάς και λαομισήτους αυτάς επιχειρήσεις, πρέπει να εκδιωχθή η απαισία "Πάουερ", μήτηρ και θυγατέρες, διά να ακολουθήσουν η Εταιρία Φωταερίου, η Ούλεν, η Ζίμενς (…)».

Στην ουσία, οι μέρες του Δεκέμβρη ήταν η κορύφωση των αντιδράσεων, που σημειώνονταν, με σοβαρά επεισόδια, κατά διαστήματα και είχαν κλιμακωθεί από το καλοκαίρι, οπότε η «Πάουερ» ανακοίνωσε αύξηση στα τιμολόγια του ηλεκτρικού ρεύματος κατά 50%!

Η ίδια εταιρεία, που ήλεγχε και τις μεταφορές, προετοίμαζε αύξηση στα εισιτήρια λεωφορείων, τραμ και σιδηρόδρομου και κατάργηση των εκπτωτικών «εργατικών εισιτηρίων» και «διαρκείας».

Παράλληλα, αυξήσεις προετοίμαζε στο νερό η «Ούλεν», για την οποία υπήρχαν πολλές διαμαρτυρίες για «κλεψιές με το υδρόμετρο» («Ριζοσπάστης» 30.6.1932).

Το Εργατικό Κέντρο Αθήνας, οι σύλλογοι εμπόρων, επαγγελματοβιοτεχνών κ.ά. αποφασίζουν να διοργανώσουν, την 1η Ιουλίου, μεγάλα συλλαλητήρια σε Αθήνα και Πειραιά καθώς «το ηλεκτρικόν ρεύμα και το νερό κοντεύουν να καταντήσουν είδη πολυτελείας» («Εθνος» 1.7.1932).

Το απόγευμα εκείνης της μέρας κλείνουν τα καταστήματα στις δύο πόλεις και συγκεντρώνονται πάνω από 15.000 άτομα σε ένα ειρηνικό συλλαλητήριο στο Πεδίον του Αρεως, από την πλευρά της εκκλησίας των Ταξιαρχών.

Μεγάλη συγκέντρωση γίνεται και στο Πασαλιμάνι.

Η κυβέρνηση λόγω της ισχύουσας σύμβασης δεν έχει τη δυνατότητα ισχυρής αντίστασης στις διαθέσεις της... βουλιμικής «Πάουερ».

Ωστόσο, παίρνει μια «αμυντική» απόφαση: καθιερώνει, από τις 5 Ιουλίου, τη «θερινή ώρα», τα ρολόγια μπαίνουν μία ώρα μπροστά και «έτσι μέχρι τις  9 θα είναι σχεδόν ημέρα», όπως γράφουν οι εφημερίδες («Εθνος» 2.7.1932).

Το επόμενο διάστημα στην πτωχευμένη Ελλάδα, που έχει κάνει από τον Μάιο του 1932 στάση πληρωμών, με τον πληθωρισμό να «τρέχει» αλματωδώς και την ανεργία ν’ αυξάνει, ξεσπάει κύμα απεργιών.

Η κυβέρνηση σε μια προσπάθεια να μειωθούν οι εισαγωγές έχει επιβάλει υψηλούς δασμούς στα εισαγόμενα.

Ειδικά για τη μείωση της κατανάλωσης των καυσίμων επιβάλλει ένα μέτρο που φτάνει μέχρι τις μέρες μας.

Καθιερώνεται η εκ περιτροπής κυκλοφορία των ταξί (αγοραία) και Ι.Χ. Τρεις ημέρες την εβδομάδα (Δευτέρα-Τετάρτη-Παρασκευή) κυκλοφορούσαν τα «ζυγά», τις άλλες τρεις τα «μονά» και την Κυριακή όλα ελεύθερα («Εθνος» 23.11.1932).

Από την άλλη, οι εργαζόμενοι ζητάνε να καθιερωθεί στις επιχειρήσεις η εκ περιτροπής εργασία ώστε να εργάζονται και κάποιοι άνεργοι.

Αντίθετα, με το γενικότερο κλίμα αλληλεγγύης οι ξένες εταιρείες επιδιώκουν, με κάθε τρόπο, να μη μειωθούν τα κέρδη τους.

Η Γαλλική Εταιρεία Φωταερίου κάνει απολύσεις, η «Πάουερ» μειώνει κατά 6% του μισθούς των εργαζομένων στο τραμ και απαιτεί από τα ιδιωτικά λεωφορεία να της πληρώνουν «χαράτσι» δύο δραχμών ανά δρομολόγιο.

Οι αντιδράσεις γενικεύονται. Ο λαός ξεπερνάει πολιτικές διαφορές και στρέφεται κατά των ιδιωτικών εταιρειών, παρασέρνοντας όλες τις εφημερίδες σε πύρινη αρθρογραφία.

«Ούτε από επεμβάσεις και διαβήματα ξένων πρέσβεων επιτρέπεται να πτοηθή η σημερινή Κυβέρνησις, ούτε εις εκβιαστικάς απειλάς να υποχωρήση. Είναι καιρός να επανεύρωμεν την αυτοκυριαρχίαν μας ως λαός ελεύθερος και να παύσωμεν να εμφανίζωμεν ως Κράτος το θέαμα αφρικανικού προτεκτοράτου, όπου οι ξένοι άποικοι ημπορούν ελευθέρως και ανενοχλήτως να λυμαίνωνται και να καταληστεύουν τους ιθαγενείς πολίτας», έγραφε, στις 2 Δεκεμβρίου, η εφημερίδα «Ακρόπολις», καθώς την προηγούμενη μέρα είχαν σημειωθεί επεισόδια στην Αθήνα και στην Καλλιθέα σε μεγάλες απεργιακές συγκεντρώσεις.

Τις επόμενες μέρες ο ξεσηκωμός γενικεύτηκε για να φτάσουμε στα αιματηρά γεγονότα της 5ης Δεκεμβρίου, που λειτούργησαν προς στιγμήν εκτονωτικά.

Ομως, οι αντιδράσεις για τις ξένες εταιρείες συνεχίστηκαν για πολλά χρόνια, με πολλά αιματηρά γεγονότα και ίσως πιο τραγικό αυτό της 20ής Μαρτίου 1933, οπότε ένας απελπισμένος απολυθείς υπάλληλος της«Πάουερ» σκότωσε τον γενικό γραμματέα της εταιρείας.

Η οριστική λύση ήρθε με την αποχώρηση της «Πάουερ» μετά την ίδρυση της ΔΕΗ, που ηλεκτροδότησε και το τελευταίο χωριό.

Η καταστροφή του 1922

Οταν η κρίση έγινε ευκαιρία για τα ξένα κεφάλαια

Η Μικρασιατική Καταστροφή και η εγκατάλειψη των μεγαλεπήβολων σχεδίων για την Ελλάδα «των πέντε θαλασσών και των δύο ηπείρων» έγιναν αφετηρία νέων ευκαιριών για τη χώρα.

Το 1923, αν και ήταν μια δύσκολη χρονιά για την οικονομική ζωή, φάνηκε ότι η έλευση των προσφύγων διαμόρφωνε προϋποθέσεις για βιομηχανική ανάπτυξη επειδή:

 Δημιούργησε μια αξιόλογη και ειδικευμένη φθηνή εργατική δύναμη, πράγμα που αποτέλεσε ένα επιπλέον κίνητρο για τη δημιουργία νέων παραγωγικών μονάδων.

 Διεύρυνε την εσωτερική αγορά.

Μία ακόμα «σπουδαία ευκαιρία» για την αξιοποίηση κεφαλαίων δημιουργούσε η τεράστια προσπάθεια για την εγκατάστασή τους στους αστικούς και αγροτικούς χώρους.

Αυτοί οι παράγοντες σε συνδυασμό με την οικονομική σταθεροποίηση, που άρχισε από το 1924, προσέλκυσαν ξένα κεφάλαια στην Ελλάδα.

Αυτό έγινε όχι μόνο με τη μορφή των προσφυγικών δανείων, αλλά και με δάνεια που απέβλεπαν στη χρηματοδότηση δημόσιων έργων, όπως αποξηραντικών, υδρευτικών ή ακόμη στην επέκταση του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου.

Παράλληλα υπήρξε τοποθέτηση ξένων κεφαλαίων σε άμεσες παραγωγικές επενδύσεις.

Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκουν οι περιπτώσεις των ξένων εταιρειών «Πάουερ», «Ούλεν» κ.λπ. που εγκαταστάθηκαν τα χρόνια αυτά στην Ελλάδα.

«Υπήρξε δηλαδή μετά το 1924 μια γενική εισβολή του ξένου κεφαλαίου στη χώρα, και όχι μόνο για την αποκατάσταση των προσφύγων. Η εισβολή αυτή επεκτάθηκε στο σύνολο των δυνατοτήτων που πρόσφερε η αιφνίδια ανάπτυξη της εγχώριας αγοράς, σε συνδυασμό με τη συρρίκνωση της διεθνούς αγοράς κατά τα χρόνια αυτά». [¹]

Η αποτελεσματικότητα αυτών των τοποθετήσεων φαίνεται από το γεγονός ότι το 1932, σε περίοδο παγκόσμιας ύφεσης, η «Πάουερ» αποκόμιζε μεγάλα κέρδη από το σύνολο των δραστηριοτήτων της στην Ελλάδα, που υπολογίζονταν σε 233.860.000 δραχμές (εφ. «Ακρόπολις», φ. 2.7.1932).

Το πρώτο ξεπούλημα των υποδομών

Τρεις ξένες εταιρείες, που τους… παραδόθηκαν όλες οι βασικές υποδομές της πρωτεύουσας, η υδροδότηση, η ηλεκτροδότηση, οι μεταφορές και οι τηλεφωνικές επικοινωνίες, «κατάφεραν» να ενώσουν εναντίον τους όλους τους Ελληνες.

Αιτία οι δυσβάστακτες αυξήσεις και τα «χαράτσια» που επέβαλαν, εξαντλώντας με αναλγησία τους όρους των λεόντειων συμβάσεων που υπέγραψαν με το Δημόσιο με τη «στήριξη» των κυβερνήσεων των κρατών τους μέσω των εδώ πρεσβειών είτε με άλλα μέσα.

Τη μεγαλύτερη οργή συγκέντρωνε η αγγλική «Πάουερ», που μαζί με την αμερικανική «Ούλεν» (ULEN) εκδιώχθηκαν, ουσιαστικά, από κυβερνήσεις του Κ. Καραμανλή όταν δημιουργήθηκε η ΔΕΗ και κρατικοποιήθηκε η υδροδότηση του Λεκανοπεδίου. Μια άλλη, όμως, η γνωστή μας «Ζίμενς» (Siemens) ήρθε και μας έμεινε…

Η «Ούλεν» ανέλαβε να λύσει το πρόβλημα υδροδότησης της πρωτεύουσας, που είχε οξυνθεί καθώς η αύξηση του πληθυσμού, από την έλευση προσφύγων, κατέστησε ανεπαρκές το χρονολογούμενο από τους ρωμαϊκούς χρόνους Αδριάνειο Υδραγωγείο.

Τον Δεκέμβριο του 1924 το Δημόσιο υπέγραψε σύμβαση με την εταιρεία για τη χρηματοδότηση και κατασκευή τεχνητής λίμνης και φράγματος στον Μαραθώνα, δικτύου διανομής, διυλιστηρίου κ.λπ.

Η σύμβαση, που εγκρίθηκε από τη Βουλή τον Απρίλιο του 1925 (κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου), παραχώρησε στην «Ούλεν» για 22 χρόνια την εκμετάλλευση της υδροδότησης της πρωτεύουσας.

Όμως, το μεγαλύτερο κόστος των έργων καλύφθηκε από το Δημόσιο, που αναγκάστηκε να συνάψει εξωτερικό δάνειο 11 εκατ. δολαρίων! [²]

Ακολούθησε η αγγλική «Πάουερ & Τράκτιον» (The Power and Traction Finance Company), που… σφράγισε την είσοδό της στη διάρκεια της δικτατορίας Θ. Πάγκαλου, στις 17 Οκτωβρίου 1925, με τη δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ Α’ 309) νομοθετικού διατάγματος για την κύρωση της σύμβασής της με το Δημόσιο.

Η σύμβαση απασχόλησε για πολλά χρόνια, καθώς αναπτύχθηκε μεγάλη φημολογία για δωροδοκίες πολιτικών και άλλων προσώπων με ένα πολύ μεγάλο ποσό, που συνολικά έφτασε τις 50.000 λίρες Αγγλίας. Ωστόσο, τίποτα δεν αποδείχτηκε καθώς η εξεταστική επιτροπή που συνέστησε το 1928 η Βουλή βρήκε…. κλειστά στόματα. [³]

Πρωταγωνιστικό ρόλο στην υπόθεση είχε η πανίσχυρη τότε Εθνική Τράπεζα, η οποία προχώρησε, από τον Αύγουστο του 1923, σε επαφές με τους Αγγλους. Παράλληλα συγκρότησε το «Συνδικάτο Μελετών και Επιχειρήσεων», στο οποίο μετείχαν οι μεγαλύτερες ελληνικές τράπεζες, με στόχο «την δημιουργίαν ικανού οικονομικού οργανισμού δυναμένου να εξυπηρετήση τας ανάγκας της Πρωτευούσης, εις ας απέβλεψεν η μετέπειτα καταρτισθείσα σύμβασις». [⁴]

Φαίνεται, όμως, ότι αυτές οι κινήσεις της Εθνικής προκαλούν έντονες διαφωνίες στο εσωτερικό της. Γι’ αυτό στην έκθεση του Διοικητικού Συμβουλίου για το 1925 γίνεται εκτενής αναφορά στο ζήτημα.

«(…) Υπάρχουν οι ενδοιάζοντες περί της ορθότητος της πολιτικής της Τραπέζης εις το θέμα τούτο. Τινές μάλιστα και κατακρίνουν σφοδρότερον την ούτως ενεργών ανάμιξίν της εις τα έργα τα οποία λέγουσιν ξένα του προορισμού της». [⁵]

Σε αυτούς, η διοίκηση απαντούσε ότι στους σκοπούς της τράπεζας ήταν και η συμμετοχή της στην ίδρυση εταιρειών και πραγματικά μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πίσω απ’ όλες τις δυναμικές επιχειρήσεις της χώρας βρισκόταν η Εθνική.

Πάντως, οι διαπραγματεύσεις της τράπεζας με τους Αγγλους αποδείχτηκαν περίπλοκες καθώς οι απαιτήσεις τους για να έχουν μονοπωλιακό έλεγχο της  ηλεκτροδότησης και των μεταφορών της πρωτεύουσας συναντούσαν αντιδράσεις άλλων ισχυρών εταιρειών.

Ετσι, χρειάστηκαν πολλές παράλληλες διαβουλεύσεις με τους Γάλλους της Εταιρείας Αεριόφωτος, τους Βέλγους των τραμ, την Εταιρεία Σιδηροδρόμων Πειραιώς-Αθηνών και την Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρεία, που είχε ιδρυθεί το 1896. [⁶]

Ομως, τον Απρίλη του 1925 ο διοικητής της Εθνικής, Αλ. Διομήδης, ελάμβανε από το Λονδίνο θετικά νέα.

Οι Γάλλοι, τους οποίους η «Πάουερ» δεν ήθελε ως ανταγωνιστές στην Αθήνα, είχαν συμφωνήσει και μάλιστα θα πίεζαν την Ηλεκτρική Εταιρεία να αποσυρθεί από την αγορά.

Επίσης, οι διαπραγματεύσεις με τους Βέλγους των τραμ προχωρούσαν καλά.

Ενα μικρό «εμπόδιο» έμενε να ξεπεραστεί, που αφορούσε την άρνηση των Αγγλων να υπογειοποιήσουν την επέκταση της γραμμής του σιδηρόδρομου Πειραιώς-Αθηνών στο τμήμα μέχρι την Κηφισιά. Και γι’ αυτό το υπόγειο τμήμα έφτασε μόνο μέχρι την οδό 3ης Σεπτεμβρίου. [⁷]

Η συμφωνία «κλείδωσε» στις αρχές του καλοκαιριού και παρότι μεσολάβησε η επιβολή της δικτατορίας κυρώθηκε, τον Οκτώβριο, η σύμβαση του Δημοσίου με την «Πάουερ», που έπαιρνε την αποκλειστικότητα της παραγωγής και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας σε ακτίνα 20 χιλιομέτρων από την πλατεία Ομονοίας, της ανάπτυξης λεωφορείων και τραμ στην ίδια περιοχή και της εκμετάλλευσης του σιδηρόδρομου Πειραιά-Κηφισιάς. [⁸]

Μετά την πτώση της δικτατορίας η Βουλή συνέστησε εξεταστική επιτροπή, η οποία παρέδωσε, στις 20 Ιουνίου 1928, το πόρισμά της, στο οποίο χαρακτήριζε τη σύμβαση ζημιογόνο για τα συμφέροντα του Δημοσίου, χωρίς όμως να εντοπίσει ποινικές ευθύνες.

Μια άλλη επιτροπή του υπουργείου Συγκοινωνιών ήταν πιο σκληρή καταλήγοντας ότι «(…) πρόκειται περί συμβάσεως επαχθεστάτης, καταργούσης αυτήν ταύτην την κυριαρχίαν του Κράτους (…)» (εφ. «Σκριπ» 12.8.1928).

Ωστόσο, ουδέποτε ακυρώθηκε χάριν των… διεθνών υποχρεώσεων της χώρας και των πιέσεων της Αγγλίας.

Τέλος, σε ό,τι αφορά τη «Ζίμενς» η παρουσία της συνοδευόταν, εδώ και χρόνια, με σκανδαλώδεις διαδικασίες.

Η γερμανική εταιρεία μπορεί να πήρε τη σημερινή νομική μορφή της στα τέλη του 1938 και τα τηλεφωνικά κέντρα της να κυριαρχούν, μέχρι σήμερα,  στην επικαιρότητα, όμως στην Αθήνα είχαν εισαχθεί από το 1900.

Αντιπρόσωπος της εταιρείας ήταν ο Αλέξανδρος Ζαχαρίου, ένας από τους επιχειρηματίες που αναδείχθηκαν με τη στήριξη του βασικού στελέχους και μετέπειτα διοικητή της Εθνικής Τράπεζας Ιωάννη Δροσόπουλου (1870-1939) και κυριάρχησαν στην οικονομική ζωή της χώρας μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το 1930 ο Ζαχαρίου πετυχαίνει να δοθούν στη «Ζίμενς» με απευθείας ανάθεση από την κυβέρνηση Βενιζέλου κατ’ αποκλειστικότητα, για 38 χρόνια, η αστική και περιαστική τηλεφωνία των μεγάλων πόλεων (Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη και Πάτρα) και για 13 χρόνια οι υπεραστικές συνδέσεις.

Στη Βουλή ασκήθηκε έντονη κριτική στην κυβέρνηση τόσο για το ότι η συμφωνία έγινε με «απευθείας ανάθεση» όσο και για την ιδιωτικοποίηση της τηλεφωνίας.

Ο βουλευτής Ολυμπίας Κ.Γ. Βουδούρης είχε υπογραμμίσει, μεταξύ άλλων, ότι «δεν πρέπει να δοθεί το προνόμιον της εκμεταλλεύσεως εις ιδιωτικήν επιχείρησιν», σημειώνοντας πως μόνο τρία ευρωπαϊκά κράτη και αυτά υπό δικτατορικό καθεστώς είχαν δώσει σε ιδιώτες την τηλεφωνία.

Ο Βενιζέλος κατάλαβε πως οι αντιδράσεις παρέμεναν ισχυρές στο κόμμα του και για να αποφύγει την καταψήφιση έδωσε στην υπερψήφιση της συμφωνίας χαρακτήρα «ψήφου εμπιστοσύνης» στην κυβέρνηση και πέτυχε την… είσοδο της γερμανικής εταιρείας. [⁹]

◾ Πηγές

[¹] Συλλογικό έργο, Ιστορία του Ελληνικού Εθνους, τόμος ΙΕ’ σελ. 303 έως και 336.

[²] Ιστορία του Ελληνικού Εθνους, ό.π. σελ. 285.

[³] «Εκθεση της Εξεταστικής των πραγμάτων Επιτροπής επί της συμβάσεως περί παροχής ηλεκτρισμού και περί μεταφορών», Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», Ψηφιακό Αρχείο Φακ. 121-11.

[⁴] «Εκθεση της Εξεταστικής των πραγμάτων Επιτροπής», ό.π.

[⁵] Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τράπεζας (ΙΑΤΕ), Εκθεση του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΤΕ επί των πεπραγμένων έτους 1925, σελ. 21.

[⁶] ΙΑΤΕ, «Ηλεκτροφωτισμός και κίνηση. Αρχικές Διαπραγματεύσεις», Α1, Σ25, Υ4, Φ12, Υπ. Ι.

[⁷] ΙΑΤΕ, ό.π., Επιστολή προς τον Διοικητή της ΕΤΕ. Λονδίνο 20.4.1925, έγγραφο 16.

[⁸] ΙΑΤΕ, «Ηλεκτρική Εταιρεία Power», Α1, Σ34, Υ53, Φ117.

[⁹] Πρακτικά Συνεδριάσεων Βουλής - Περίοδος Β - Σύνοδος Β, Τόμοι 1 & 2, Συνεδριάσεις ΛΕ’ (11.2.1930) και Ξ’ (17.3.1930).

ΠΗΓΗ fonaklas