Εδώ Χίος. Καταρράκτης & Το ξωκλήσι του “Η Φτωχή Παναγιά”

Αμέτρητα τα προσωνυμία της Μητέρας των Ορθοδόξων πιστών, της Παναγίας μας κι αυτό οφείλεται  κυρίως στην μεγάλη αγάπη του λαού στο πρόσωπο της.

Προσωνυμία (κοινώς παρατσούκλια) που τα συναντάμε ευρέως όπως π.χ Παναγία Βοήθεια  και προσωνυμία σπάνια ή ακόμη και μοναδικά αποκλειστικά σε έναν και μόνο τόπο.

Μία και μοναδική πανελλήνια η Παναγία Αγγιναριώτισσα της Χίου (στην πόλη), μία και μοναδική  πανελλήνια η Παναγία με το προσωνύμιο ‘Φτωχή’ στο χωριό  Καταρράκτης Χίου.

Έχουν γραφτεί εκατοντάδες βιβλία και άρθρα –κι εγώ είχα κάνει παλιότερα αφιέρωμα στην Παναγία Αγγιναριώτισσα της Χίου- σχετικά με τα πρωσονύμια της Παναγίας. Το θέμα μας δεν είναι τα προσωνυμία αλλά το ξωκλήσι της Χίου και στο χωριό Καταρράκτης με το προσωνύμιο ‘Φτωχή Παναγιά’.

Η ‘Φτωχή Παναγιά’ του Καταρράκτη.

Και γιατί ‘Φτωχή Παναγιά’; Πιθανόν επειδή το ξωκλήσι είναι μικρό, πιθανόν γιατί δεν έχει …ιδιοκτήτη, πιθανόν γιατί υπάρχει στο ίδιο χωριό η ιστορική  λαμπρή  Βυζαντινή Μονή της Παναγίας Ρουχουνιώτισσας….

Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τους ακριβείς λόγους που της δόθηκε αυτό το όνομα, μα και κανείς δεν γνωρίζει  τι απέγιναν οι κτήτορες της εκκλησούλας.

… ”ανθρωπινη” κλίμακα, πέτρες, ξύλο, χρώματα, σφυρήλατο σίδερο λόγω εποχής , θυμιανούσικη μονόχρωμη πέτρα να στολίζει….χτίστηκε από τους Καμπούσους που ήταν μανάβηδες και περνούσαν από το μέρος αυτό και έβλεπαν μιαν αναλαμπή και βρήκαν την εικόνα της Παναγιάς και στο μέρος αυτό έχτισαν την εκκλησιά… Φτωχή Παναγιά….Μοναδική, Εξαιρετική η διχρωμία στα υλικά πρόσοψης να χωρίζει το προστώο με το κύριο χώρο, με ξύλινο διάκοσμο, ξυλόστεγη, εξαιρετικά μοναδική τυπολογία και τεχνοτροπία , με στοιχεία απλής πρώιμης βυζαντινής ναοδομίας, σε μικρή κλίμακα….]… Αυτά γράφει σε κείμενο του ο εκλεκτός Χιώτης επιστήμων –ερευνητής και αρχιτέκτονας Θεοδόσης Μελέκος  δίνοντας μας πληροφορίες για την κατασκευή της εκκλησούλας. Μιλάμε για ένα μικρό αριστούργημα τέχνης που σήμερα καταρρέει και που η ιστορία του αρχίζει το 1884. Εκκλησούλα λοιπόν που αναγέρθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα με μοναδικά  Χιώτικα υλικά και ιδιαίτερη αρχιτεκτονική. Άξιο απορίας ποιος τεχνίτης έκτισε αυτό το ‘κόσμημα’ θρησκευτικής αρχιτεκτονικής καθώς και τα υλικά που θα κόστισαν αρκετά ενώ ένα ξωκλήσι συνήθως κτίζετε με απλούστερα σχέδια και υλικά.

Η παράδοση λέει ότι για λίγα χρόνια οι κτήτορες πήγαιναν στην Φτωχή Παναγιά και την λειτουργούσαν αλλά ότι μετά μάλλον  έφυγαν στην Αμερική μετανάστες γι’αυτό και η εγκατάλειψη της Φτωχής Παναγιάς εφόσον δεν υπήρχαν απόγονοι να ενδιαφερθούν. Ας δεχτούμε αυτή την λογική ερμηνεία της ‘εξαφάνισης’ των κτητόρων ως αιτία της εγκατάλειψης της στη τύχη της. Αυτό-η αδιαφορία για την τύχη της-  κατανοητό ίσως μέχρι μετά τον πόλεμο του ’40 και μέχρι το ’50. Ύστερα άνοιξαν δρόμοι, οι άνθρωποι άρχισαν να αποκτούν ευμάρεια, μόρφωση κλπ. Γιατί κανείς όμως δεν έψαξε να βρει μία άκρη σχετικά με την μόνη κι έρημη Φτωχή Παναγιά και δεν ενδιαφέρθηκε για την συντήρηση της; Ένδεια Πολιτισμού; Όχι , άλλες εποχές με τους ανθρώπους του χωριού να δίνουν μάχη για την επιβίωση κι ακόμη τότε το ξωκλήσι ήταν σε σχετικά καλή κατάσταση. Τώρα έχει προχωρήσει πολύ  η καταστροφή του  κι έστω και τώρα κάτι να γίνει…

Σαφώς σήμερα το ξωκλήσι θα υπάγεται στην Μητρόπολη Χίου. Σαφώς το ξωκλήσι που χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και το βλέπεις από όποιο σημείο του χωριού κι αν βρίσκεσαι αξίζει να σωθεί και να μην εγκαταλειφθεί ‘έρμαιο’ στα χέρια του αδυσώπητου χρόνου… να μη καταρρεύσει….

Το 1884 κάποιοι Χιώτες  περνώντας από το σημείο εκείνο-σημείο ορατό από όλο το χωριό και πέρασμα για τα νοτιόχωρα- είδαν…φως , βρήκαν την Εικόνα της Παναγίας κι έχτισαν αυτό το ξωκλήσι με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ιστορία του τόπου που δεν πρέπει να παραδοθεί στα χέρια της αδιαφορίας.

Να αναζητήσουμε αρχηγό για μία  εκστρατεία σωτηρίας του ξωκλησιού της Φτωχής Παναγιάς;

Οι φωτογραφίες είναι χορηγία του αρχιτέκτονα Θεοδόση Μελέκου τον οποίο και ευχαριστώ θερμά.

Κείμενο

Τασσώ Γαΐλα

Αρθρογράφος- Ερευνήτρια.

diafaneia.com