28 Ιουλίου 1938. Το αντιμεταξικό κίνημα Μπάλφουρ-Πάλερετ στα Χανιά

Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Θεολόγου Νικολούδη που μεταδόθηκε από το ραδιόφωνο στις 29 Ιουλίου 1938, «Χθες την νύκτα ομάς 400 περίπου ενόπλων υπό την ηγεσίαν των Μητσοτάκη, Μουντάκη και Χατζηαγγελή εισήλθεν εις την πόλιν των Χανίων και επωφελούμενη της ελλείψεως στρατιωτικής δυνάμεως, κατέλαβε την πόλιν. τα αίτια και οι σκοποί του απονενοημένου του κινήματος παραμένουν μέχρι της στιγμής άγνωστα. Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως ειδοποιηθείς αμέσως, διέταξε εν τω άμα την αποστολην ισχυράς στρατιωτικής ναυτικής και αεροπορικής δυνάμεως». 

Ο άνθρωπος που έστειλε ο Μεταξάς στην Κρήτη, ήταν ο στρατηγός Τσολάκογλου.

Το κίνημα το οργάνωσαν ο Παπα-Δημητρης της Ιντέλιτζενς Σέρβις(ΜΙ6), και ο προϊστάμενος του, πρέσβης Πάλερετ.

Την υλοποίηση ανέλαβε «η πλατειά Ολομέλεια του δικτύου Μπάλφουρ». Επικεφαλής ήσαν οι Κρήτες «πωλιτικοί» Αριστομένης Μητσοτάκης και Μανόλης Βολουδάκης , που άνηκαν στο Κόμμα των Φιλελευθέρων, ο Μ.Μανουσάκης από το Λαικό Κόμμα από το ΚΚΕ Μάρκος Βαφειάδης. Όλοι  ανήκαν στο δίκτυο Μπλαφουρ και ήσαν φίλοι της αγγλικής πρεσβείας. Στο κόλπο και η «αντιφασιστική Φιλική Εταιρία», που είχε συγκρατηθεί με πρωτοβουλία του Μπαλφουρ την Άνοιξη του 1937 και στην οποία συμμετείχαν βενιζελικοί, κομμουνιστές, δημοκράτες, εργάτες, αγρότες, επιστήμονες και απότακτοι αξιωματικοί.

 Ηταν δηλαδή ένα «ΕΑΜ», με πρόεδρο τον Σταύρο Παπαδοκωνσταντάκη.

 Σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία και την εκδήλωση του κινήματος έπαιξε και ο πράκτωρ Εμμανουήλ Τσουδερός, διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος, και «δεξί χέρι» του Πάλερετ , ο οποίος υπήρξε και ο χρηματοδότης.

Μεγάλη ανάμιξη στο κίνημα είχε και το «πρακτορείο» της Ιντέλιτζενς Σέρβις ,

το Κ.Κ.Ε. 

Ο οργανωτής του κινήματος, πρέσβης Πάλλερετ, δεν απέβλεπε στην επικράτηση του κινήματος, του ΚΚΕ. Επιζητούσε απλώς μια αναταραχή, μια δυναμική έκφραση αντιθέσεως προς το καθεστώς του Μεταξά, ώστε να αναγκαστεί ο Γεώργιος να τον απομακρύνει από την εξουσία. 

Το σχέδιο της Πρεσβείας και των «επαναστατών», προέβλεπε την κατάληψη του Ραδιοφωνικού Σταθμού στα Χανιά, από όπου θα εκαλείτο ολόκληρη η Ελλάδα να ξεσηκωθεί, σαμποτάζ στην Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών, ώστε να βυθιστεί η πρωτεύουσα στο σκοτάδι, και σύλληψη του Μανιαδάκη και του Νικολούδη.

 Στις 25 Σεπτεμβρίου, ο παράνομος «Ριζοσπάστης», δημοσίευσε για ενημέρωση

των "πελατών", το μανιφέστο του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής, για το Κίνημα, με το οποίο καλούσε τον λαό, τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας και τη νέα γενιά να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους προς το «απελευθερωτικό» κίνημα της Κρήτης.

Το πρωί της 28ης Ιουλίου πραγματοποιήθηκε προπαρασκευαστική σύσκεψη στο ιατρείο του δημάρχου Γιάννη Μουντάκη. 

Ο Αρχηγός Αριστομένης Μητσοτάκης έστειλε «άνθρωπό του» Ήταν και αντιπρόσωπος της κομμουνιστικής οργάνωσης Χανίων. Όλοι, καμιά δεκαπενταριά. Η εξέγερση ορίστηκε για τις 2 το πρωί της 29ης Ιουλίου, αλλά είδηση κυκλοφόρησε αστραπιαία, οπότε οι Κινηματίες, πριν τα μεσάνυχτα, επιτέθηκαν και κατέλαβαν αναίμακτα τους Στρατώνες του Συντάγματος στη Σούδα, το Τηλεγραφείο, τη Γενική Διοίκηση, τα γραφεία της Διοίκησης Χωροφυλακής, της Μεραρχίας, της Ασφάλειας και τα Αστυνομικά τμήματα. 

deltio 11