Αχελώος: Ο ποτάμιος θεός, η πάλη με τον Ηρακλή και τα «πλούσια» νερά του

 
Ένα από τα μεγαλύτερα ποτάμια της Ελλάδας σχίζει στα δυο την Αιτωλοακαρνανία και διατηρεί διαχρονικά μια πολυτάραχη αλλά και ευδόκιμη συμβίωση με τον άνθρωπο…
Ο Αχελώος, γνωστός κι ως Ασπροπόταμος, είναι ο πλουσιότερος σε νερά γηγενής ποταμός και δεύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας. Πηγάζει από την οροσειρά της Πίνδου και συγκεκριμένα από το όρος Λάκμος (Περιστέρι), νότια νοτιοδυτικά του Μετσόβου και μετά από μια διαδρομή 220 χιλιομέτρων εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος, έχοντας σχηματίσει με τις προσχώσεις του τα νησιά Εχινάδες.
Κατά τη διαδρομή του διέρχεται από τους νομούς Τρικάλων, από τα όρια των νομών Καρδίτσας και Άρτας και στη συνέχεια από τα όρια των νομών Ευρυτανίας και Αιτωλοακαρνανίας. Διαχωρίζει με την πορεία του την Ακαρνανία από την Αιτωλία, διασχίζοντας διαδοχικά τις τεχνητές λίμνες των Κρεμαστών, του Καστρακίου και του Στράτου και αρδεύει την πεδιάδα του Αγρινίου.
Στη ροή του προς το Ιόνιο δέχεται τα νερά των παραποτάμων του Αγραφιώτη, Ταυρωπού, Τρικεριώτη και Ινάχου. Σήμερα, οι τρεις πρώτοι χύνονται στην τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών και ο τέταρτος στην τεχνητή λίμνη του Καστρακίου.
Ο Αχελώος, με γεωγραφικά στοιχεία Ε 21 17 και Ν 37 38, εμπίπτει στην απόφαση της Ευρωπαϊκής επιτροπής 2006/613/ΕΚ και αποτελεί έναν από τους τόπους κοινοτικής σημασίας στη μεσογειακή γεωγραφική περιοχή.


   

Ονομασία
Η αρχαία ονομασία του ποταμού είναι Αχελώος και πιθανότατα να προέρχεται από την ρίζα «αχ» που δηλώνει το νερό. Μάλιστα, εμφανίζεται στις ονομασίες και άλλων ποταμών και υδάτινων στοιχείων (Άραχθος, Αχάμας, Αχάτης, Αχαϊα πηγή στη Μεσσηνία, Αχέρων, Ίναχος παραπόταμος του Αχελώου), ενώ το δεύτερο συνθετικό λώιος, λώων σημαίνει καλύτερος.
Η λαϊκότερη ονομασία του ποταμού είναι Ασπροπόταμος ή Άσπρος. Υπάρχουν αρκετές εκδοχές για την προέλευση αυτής της ονομασίας. Μία εκδοχή την συνδέει με την αφρισμένη εικόνα του ποταμού κατά τους ανοιξιάτικους μήνες όταν λιώνουν τα χιόνια, ενώ άλλες με το λευκό χρώμα των χαλικιών στις όχθες του και την άσπρη λάσπη που κατεβάζει το ρεύμα του.

Ο μύθος του Αχελώου
Ο Αχελώος ήταν γιος του Ωκεανού και της Τηθύος, πατέρας των Νυμφών και των Σειρήνων, αλλά και προπάτορας όλων των ποταμών. Άλλωστε το ίδιο το όνομά του εκφράζει γενικότερα την έννοια των ποταμών και των χειμάρρων.
Ο Σοφοκλής στις Τραχίνιες παρουσιάζει τη σύζυγο του Ηρακλή, Δηιάνειρα, να αναφέρει, προλογίζοντας το δράμα, ότι έχει μνηστήρα της τον ποταμό Αχελώο που εμφανιζόταν με τρεις μορφές: σαν ταύρος, σαν αστραποβόλος σκολιός, δράκοντας και άλλοτε πάλι σαν άντρας ταυροπρόσωπος.
Και στην αρχαία εικονογραφία παριστάνεται ζωομορφικά, άλλοτε σαν ανθρωπόμορφος ταύρος και άλλοτε σαν ανθρωπόμορφος δράκοντας. Οι συχνές πλημμύρες του ποταμού που κάλυπταν την περιοχή προκαλώντας σύγχυση των συνόρων ανάμεσα στους Ακαρνάνες και τους Αιτωλούς, αποτελούσαν συνεχεία ένοπλων συγκρούσεων των δυο γειτονικών λαών. Το πρόβλημα της αστάθειας της κοίτης του Αχελώου, εξαιτίας των πλημμυρών αντιμετωπίστηκε στην αρχαιότητα με έργα που έφεραν την τιθάσευση του ορμητικού ποταμού και την οριστική ρύθμιση της κοίτης του.


Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Ηρακλής αναμετρήθηκε με τον Αχελώο, διεκδικώντας και οι δύο την Δηιάνειρα, κόρη του Οινέα, βασιλιά της Αιτωλικής Καληδώνας. Ο Ηρακλής έσπασε το ένα κέρατο του Αχελώου που τον παρακάλεσε να του το επιστρέψει, όπως και έκανε ο Ηρακλής.
Ο Αχελώος, τότε, πρόσφερε στον νικητή αντίπαλό του το κέρας της Αμαλθείας. Σε αυτό το μύθο διαφαίνεται η πάλη των ανθρώπων να δαμάσουν το ποτάμι μετατρέποντας την καταστροφική του δύναμη σε δημιουργική. Ο υποταγμένος ποταμός έγινε συνεργάτης των ανθρώπων, καθιστώντας γόνιμη και εύφορη την περιοχή.
Ο Στράβων σημειώνει ότι ο Ηρακλής τιθάσευσε με αναχώματα και διώρυγες τον ποταμό που έρεε άτακτα, με αποτέλεσμα την αποξήρανση μεγάλου μέρους της εύφορης πλέον Παραχελωίτιδας, προσφέροντας αυτή την υπηρεσία στον Οινέα κι αυτό ήταν κατά τη γνώμη του το κέρας της Αλμάθειας, η καρποφορία της πλούσιας γης.

Υδροηλεκτρικά φράγματα
Στα μέσα του 20ού αιώνα, αποφασίστηκε η αξιοποίηση των υδάτων του Αχελώου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Επιλέχθηκε να κατασκευαστεί ένα φράγμα πολύ μεγάλων διαστάσεων, από χώμα και χαλίκι, το οποίο παραμένει ως σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης: το Φράγμα των Κρεμαστών.
Η κατασκευή του, μεταξύ των ετών 1962 και 1966, οδήγησε στη δημιουργία της μεγαλύτερης τεχνητής λίμνης της Ελλάδας, της Λίμνης των Κρεμαστών.
Ταυτόχρονα, όμως, απαίτησε και την εκκένωση 15 χωριών και οικισμών, όπως ο Άγιος Βασίλειος, τα Σίδερα κι ο Μαυριάς, χωριά τα οποία βυθίστηκαν στα νερά της λίμνης που δημιουργήθηκε.
Το 1968, ολοκληρώθηκε και δεύτερο, μικρότερο φράγμα στον Αχελώο, το φράγμα Καστρακίου, το οποίο, με τη λειτουργία του, δημιούργησε τη Λίμνη Καστρακίου.
Ένα τρίτο φράγμα, το υδροηλεκτρικό φράγμα Στράτου, κατασκευάστηκε δύο δεκατίες αργότερα, το 1989, το οποίο δημιούργησε με τη σειρά του την τεχνητή Λίμνη Στράτου.

   

Αχελώος και άνθρωποι
Πρόκειται για μια σχέση που έχει περάσει χίλια δεινά, αλλά και που έχει χαρακτηριστεί από ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς.
Από την μια, τα παλιότερα χρόνια, ο Αχελώος αποτελούσε έναν ανίκητο “δαίμονα” των περιοίκων που έβλεπαν τους κάμπους να πνίγονται από την ορμή του, αλλά και αρκετούς ανθρώπους να “φεύγουν” στην προσπάθεια να τον προσεγγίσουν…
Από την άλλη, ο Αχελώος βοήθησε τους ανθρώπους σε αυτή τη δύσκολη εξέλιξη στα βάθη των χρόνων οι οποίοι τον εκμεταλλεύτηκαν για το πότισμα της γης, την κτηνοτροφία, την αλιεία, το κυνήγι και την καθαριότητα του νοικοκυριού (μπουγάδες, πλύσιμο σκευών, μπάνιο).
Τέλος, με τα χρόνια, οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να δαμάσουν τον ποτάμιο θεό με την βοήθεια της τεχνολογίας, όπως προαναφέραμε, και να τον αξιοποιήσουν ενεργειακά. Πλέον, ο Αχελώος παράγει ηλεκτρική ενέργεια, και ποτίζει τις καλλιέργειες των ανθρώπων, οι οποίοι λατρεύουν τον ποταμό (εκτός από περιπτώσεις ανεγκέφαλων που τον ρυπαίνουν) και ζουν αρμονικά σε αυτή τη μακροχρόνια περιπετειώδη συμβίωση.

   iaitoloakarnania.gr