Ο Όμηρος είναι κοίτασμα χαράς, παιχνιδιού και απόλαυσης
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ 5/12/2020
Μια καινούργια «Οδύσσεια» γραμμένη εκ νέου από τον ποιητή Μιχάλη Γκανά, που προσάρμοσε το ομηρικό κείμενο στη σύγχρονη γλωσσική ευαισθησία, μπολιάζοντάς το ταυτοχρόνως με στοιχεία παρμένα από πολλαπλά στρώματα της νεοελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης, κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε εικονογράφηση Βασίλη Γρίβα. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Μ. Γκανάς μιλάει για τη σύγχρονη σημασία του ομηρικού κειμένου, λέγοντας, μεταξύ άλλων, πως αποτελεί κοίτασμα χαράς, παιχνιδιού και απόλαυσης.
ΕΡ: Χαρακτηρίζετε τη δουλειά σας «διασκευή για νέους αναγνώστες». Τι ακριβώς σημαίνει «διασκευή» και ποιους θα πρέπει να νοήσουμε ως «νέους αναγνώστες»;
ΑΠ: Θα πιαστώ από το τελευταίο. Το βιβλίο ξεκίνησε ύστερα από πρόταση του Νώντα Παπαγεωργίου των εκδόσεων «Μεταίχμιο» να κάνω μια διασκευή που να απευθύνεται στους μαθητές του Γυμνασίου και του Λυκείου. Το πρώτο που σκέφτηκα ήταν πως ήθελα πολύ να αφηγηθώ το μεγάλο παραμύθι του Ομήρου σε παιδιά τέτοιας ηλικίας. Με τη φόρα που είχα πάρει από τη δουλειά μου με το «'Ασμα ασμάτων», το οποίο θεώρησα μείζον ερωτικό ποίημα, είπα πως έπρεπε να προχωρήσω σε κάτι περισσότερο από μια απόδοση. Σε σχέση με τη γλώσσα που χρειαζόμουν, και λαμβάνοντας υπόψη το ευρύτατο φάσμα των διασκευών που έχουν προηγηθεί, η αίσθησή μου ήταν πως ήταν αναγκαίο ένα πεζό το οποίο να διευκολύνει να πάω εγώ προς τα παιδιά κι όχι να έρθουν εκείνα σ' εμένα. Η άλλη σκέψη μου εδώ ήταν πως αν σήκωνα τον πήχη λίγο παραπάνω από τα καθιερωμένα, θα μπορούσα να απευθυνθώ και σε άλλες ηλικίες, οι οποίες δεν έχουν διαβάσει την «Οδύσσεια» (πιθανόν λόγω των παλαιότερων μεταφράσεων, πιθανόν λόγω των εγγενών δυσκολιών που παρουσιάζουν κάποια μοτίβα του αρχαίου έπους). Αυτές οι ηλικίες είναι οι «νέοι αναγνώστες».
ΕΡ: Πώς θα περιγράφατε τη σχέση της διασκευής σας με το πρωτότυπο κείμενο; Πού συγκλίνετε με τον Όμηρο και ποια είναι τα σημεία στα οποία αποκλίνετε;
ΑΠ: Εκείνο που ήθελα ήταν να κόψω δρόμο: για να μπορεί να παρακολουθεί κανείς με άνεση το στόρι. Η αφήγησή μου παραλείπει κάποια επεισόδια, αλλά κρατάει πάντα ένα κόκκινο νήμα το οποίο συνδέει τα επιμέρους τμήματα και μας πηγαίνει παρακάτω. Πώς κατορθώθηκε αυτό; Μα, με βάση την απλή αρχή του «βλέποντας και κάνοντας». Να κάνεις βήματα χωρίς να πρέπει να εφαρμόσεις προσυμφωνημένους κανόνες. Να έχεις μεγάλη ελευθερία ως προς τι θα επιλέξεις τελικά αφού από την ομηρική εποχή έχει κυλήσει πολύ νερό κάτω από το αυλάκι και όλα στις ημέρες μας είναι εντελώς διαφορετικά. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ακόμα και οι ήρωες δεν μπορούν να μείνουν ίδιοι.
ΕΡ: Πώς βλέπετε μέσα από την εμπειρία της διασκευής τη σημασία της αρχαιότητας στις ημέρες μας; Πώς να μεταφράσουμε και να διασκευάσουμε τους αρχαίους σήμερα χωρίς να παγιδευτούμε στο δόκανο της αρχαιοπληξίας;
ΑΠ: Οι σχέσεις με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό αρχίζουν να φθίνουν από τα χρόνια της δικής μου γενιάς. Να φταίνε γι' αυτό κάποιες αλλαγές που μεσολάβησαν ως προς την κουλτούρα και την παιδεία μας; Να έχουν παίξει τον ρόλο τους μεγάλα πολιτικά και ιστορικά γεγονότα, όπως ο Εμφύλιος; Να σκεφτούμε ότι λόγω της πληθωριστικής καταφυγής στους τραγικούς και τον Αριστοφάνη δημιουργήθηκε μια αίσθηση ασυδοσίας σε μεταφραστές και σκηνοθέτες; Όταν δεν υπάρχει πραγματική γνώση και συναίσθηση του αρχαίου πολιτισμού, δεν είναι δύσκολο να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι τα πάντα είναι ξέφραγο αμπέλι και ότι ο καθένας μπορεί να πάρει ό,τι θέλει απ' αυτό. Είναι, πάντως, περίεργο: από τη μια μεριά να περηφανευόμαστε για την εθνική αξία των αρχαίων κι από την άλλη αυτή η περηφάνια να λειτουργεί σαν άλλοθι για το γεγονός ότι δεν θα τους γνωρίσουμε όντως και δεν θα τους μάθουμε ποτέ. Και, ξέρετε, ο μόνος τρόπος για να τους μάθουμε είναι να καταφέρουμε να τους δούμε με τα δικά μας μάτια, από τη σκοπιά του δικού μας χρόνου. Γι' αυτό και προσπάθησα να μπολιάσω τη διασκευή μου με στίχους νεοελλήνων ποιητών και τραγουδοποιών. Η αξιοποίηση της σύγχρονης ποιητικής παραγωγής, αλλά και της νεοελληνικής ποιητικής παράδοσης δεν αποτελεί έτσι βλασφημία, αλλά μέσον ουσιαστικής κατανόησης.
ΕΡ: Όπως το παρατηρείτε κι ο ίδιος, στη διασκευή σας υπάρχει πολύ χιούμορ. Αποτελεί το χιούμορ και ένα είδος στάσης απέναντι στην εποχή μας;
ΑΠ: Έχει οπωσδήποτε να κάνει με το χιούμορ. Ξέρω πως την ποίησή μου τη διακρίνει μια βλοσυρότητα. Νιώθω, ωστόσο, πως η επαφή με τον Όμηρο με ανασκάλεψε βαθιά. Με βοήθησε στο να αρχίσω να λέω και να ξετυλίγω ιστορίες. Και οι νέοι μοιάζει να ανταποκρίνονται σ' αυτό (και να ανταποκρίνονται και στον δεκαπεντασύλλαβο που έχω χρησιμοποιήσει), Και αν θυμηθείτε πως το έπος είχε τεράστια απήχηση στο κοινό της εποχής του, θα με δικαιολογήσετε που θέλω να πετύχω κάτι τέτοιο και τώρα. Σε αντίθεση με όσα πρεσβεύουν άλλοι, συνιστά εδραία μου πεποίθηση πως ο Όμηρος είναι μια πρόκληση και μια πρόσκληση για όλους.
ΕΡ: Τι σημαίνει, μια που το λέτε, ο Όμηρος για το σημερινό μας καλλιτεχνικό και κοινωνικό περιβάλλον;
ΑΠ: Θα μπορούσε να σημαίνει πάρα πολλά, αλλά αυτό προϋποθέτει μια διαφορετική στάση από εκείνους που καταγίνονται μαζί του. Χρειάζεται μια διάθεση παιχνιδιού με τον Όμηρο: να τον δούμε πιο ελαφρά, όχι σαν έναν όγκο που μας συνθλίβει με το αρχαίο του βάρος και δεν μας επιτρέπει να ανασάνουμε με τη δόξα του. Πώς το κάνουν οι 'Αγγλοι με τον Σαίξπηρ; Χρειάζονται συνεργασίες και θέσπιση θεσμών. Κάποιος πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλία να παραγγείλει κάτι σε κάποιους. Το ομηρικό κείμενο είναι κοίτασμα: κοίτασμα υλικό, που προσφέρει τη χαρά της απόλαυσης, αλλά και παροτρύνει εκείνους οι οποίοι έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις να αξιολογήσουν το χιούμορ και να μην απομακρυνθούν από τον αρχαίο ποιητή με άδεια χέρια. Αυτή, άλλωστε δεν είναι η αρετή όλων των κλασικών;
amna.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια