Λατρευτικά έθιμα του νομού Αιτωλοακαρνανίας

 

 Χριστουγεννιάτικα εθιμα στην Αιτωλοακαρνανία

Η γουρουνοχαρά στην περιοχή τηςΑιτωλοακαρνανίας 

Ένα  από  τα  σημαντικότερα  χριστουγεννιάτικα  έθιμα  σε  πολλές περιοχές της Ελλάδος και της Αιτωλοακαρνανίας είναι η γουρουνοχαρά ή γρουνουχαρά. Λέγεται πωςοι οικογένειες αγόραζαν το γουρούνι από το μήνα Μάιο και το συντηρούσαν με κολοκύθια και πίτυρασε νερό, είτε στο ποτάμι. Το γουρούνι ήταν απαραίτητο για ένα αγροτικό σπίτι, καθώς από το γουρούνι έπαιρναν τη λίπα, το κρέας, τα λουκάνικα κι έφτιαχναν τα γουρνοτσάρουχα. Αποτελούσε ντροπή για το σπίτι εκείνο, που δεν είχε γουρούνι, καθώς θεωρούνταν παρακατιανό, φτωχό κι ανοικοκύρευτο.Η  προετοιμασία  για  το  σφάξιμο  του  γουρουνιούγινόταν  με εξαιρετική  φροντίδα.  Για  κάθε  σφαγή  μεγάλου  γουρουνιού απαιτούνταν  5-6  άνδρες,  ενώ  επακολουθούσε  γλέντι  μέχρι  τα ξημερώματα, για να επαναληφθεί η ίδια διαδικασία την επόμενη και τη μεθεπόμενη μέρα. Οικογένειες, συνήθως συγγενικές, καθόριζαν με τη σειρά ποια ημέρα θα έσφαζε το γουρούνι της.Επειδή όμως η όλη εργασία είχε ως επακόλουθο το γλέντι και τηχαρά, γι ́αυτό και η ημέρα αυτή καθιερώθηκε ως «γουρουνοχαρά ή γρουνουχαρά». Όταν μάλιστα προσκαλούσαν κάποιον την ημέρα αυτή, δεν  έλεγαν  «έλα  να  σφάξουμε  το  γουρούνι»,  αλλά  «έλα,  έχουμε γουρουνοχαρά». Το σφάξιμο των γουρουνιών δεν συνέπιπτε τις ίδιες ημερομηνίες  κατά  περιφέρειες.  Σε  άλλες  περιοχές  τα  έσφαζαν  5-6 ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα και σε άλλες άρχιζαν από την ημέρα των Χριστουγέννων και μετά, ανάλογα με την παρέα. Τα περισσότερα γουρούνια σφάζονταν στις 27 Δεκεμβρίου, ημέρα του Αγίου Στεφάνου. Γι’ αυτό  και  η  γιορτή  αυτή  ονομαζόταν  «γρουνοστέφανος  η γουρουνοστέφανος».  Υπάρχουν  όμως  και  μικρές  περιοχές  που  τα έσφαζαν ένα μήνα ή και περισσότερο, μετά τα Χριστούγεννα.Κατά  το  έθιμο,η νοικοκυρά  έδινε  μικρή  ποσότητα  αναμμένης στάχτης  και  θυμίαμα  στο  σφαγέα,  ο  οποίος,  αφού  θυμιάτιζε  τους εργαζόμενους και όλους τους άλλους, για να έχουν την ευλογία του Χριστού και να εξαφανιστούν οι καλικάντζαροι, έριχνε τη στάχτη με το θυμίαμα στολαιμό του γουρουνιού, για να είναι ευλογημένο και καλό το κρέας του. Ένας άλλος έπαιρνε λίγο αίμα κι επάλειφε τα μικρά παιδιά στο πρόσωπο για να είναι γερά, ανθεκτικά στους ψύλλους, στις αρρώστιες,  και  να  μην  επηρεάζονται  από  τα  κακά  πνεύματα.  Στη συνέχεια, οι άνδρες έγδερναν το γουρούνικαι το δέρμα, αφού το αλάτιζαν, το δίπλωναν στα τέσσερα και το κρατούσαν για να φτιάξουν τα  γουρνοτσάρουχα  για  τις  καλοκαιρινές  δουλειές  τους.Μετά το γδάρσιμο, άρχιζε το κόψιμο του λίπους (παστού), για να γίνει έπειτα το κόψιμο του κρέατος σε μικρά τεμάχια. Το λίπος αυτό, αφού το έλιωναν πρώτα, το έβαζαν σε δοχεία λαδιού ή πετρελαίου και αφού πάγωνε, διατηρούνταν σχεδόν όλο το χρόνο. Οι κάτοικοι της Θεσσαλίας το χρησιμοποιούσαν όλο το χρόνο και σε όλα σχεδόν τα φαγητά.  Υπήρχαν  μάλιστα  περιπτώσεις  που  πολλοί  δεν  το αντικαθιστούσαν με τίποτα. Ακόμα και το καλοκαίρι στα φαγητά τους χρησιμοποιούσαν λίπος, γιατί το θεωρούσαν δική τους παραγωγή και επομένως φθηνό, σε αντίθεση με το λάδι που το αγόραζαν μισή ή μια οκά  για  να  περάσουν  ένα  και  δυο  μήνες.  Επίσης,  πολλές  φτωχές οικογένειες δεν αγόραζαν καθόλου λάδι και δεν ήξεραν ούτε ποιο είναι το χρώμα του.Στη συνέχεια, τεμάχιζαν το κρέας και τοποθετούσαν αλατισμένα τα κομμάτια σε πλιθάρια, που τα είχαν για φαγητό όλο σχεδόν το χειμώνα και τα μαγείρευαν με τραχανά και πλιγούρι. Επίσης έφτιαχναν και λουκάνικα,έκοβαν τα  πράσα  σε  μικρά-μικρά  τεμάχια  και  τα  είχαν έτοιμα να γεμίσουν τα λουκάνικα. Μετά το φαγητό, οι άνδρες έκοβαν το κρέας πάνω στην τάβλαμε τα ψαλίδια, τοοποίο ανακάτευαν με τα τριμμένα πράσα και το έβαζαν σε χάλκινη κατσαρόλα και τα ζέσταιναν, αφού  έριχναν  συγχρόνως  ρίγανη,  πιπέρι  και  αλάτι.  Στη  συνέχεια περνούσαν τα λουκάνικα σ ́ένα ξύλινο δοκάρι και τα κρεμούσαν για να στεγνώσουν. Έφτανε πλέον το μεσημέρι. Η τάβλα ήταν έτοιμη για το φαγητόμε ντόπιο κρασί. Τσίπουρο έπιναν κατά την ώρα της δουλειάς.Μετά,  οι  άνδρες  έφευγαν  για  τα  σπίτια  τους,  αλλά  το  βράδυ επέστρεφαν στο σπίτι του νοικοκύρη για να φάνε και να γλεντήσουν, να χαρούν και να απολαύσουντους καρπούς του κόπου τους. Οι γυναίκες είχαν  έτοιμα  τα  φαγητά,  όπως  πίτες-συνήθως  με  τυρί-κόκαλα βρασμένα, ψητό στη σχάρα κρέας και άφθονο κρασί από το αμπέλι. Τα μεσάνυκτα κι ύστερα από πολλά τραγούδια και χαρά, όπως κι ευχές προς το νοικοκύρη, έφευγαν για τα σπίτια τους.

 Χριστόψωμο:  

Ένα χριστουγεννιάτικο έθιμο που διατηρείται στα χωριά της ΑιτωλοακαρνανίαςΈνα από τα χριστουγεννιάτικα έθιμα αποτελεί το χριστόψωμο που διατηρείται ακόμη και σήμερα σε όλα τα χωριά της Αιτωλοακαρνανίας.Το ευλογημένο ψωμί του Χριστού ζυμώνεται την παραμονή των Χριστουγέννων  πάντα  με  τα  καλύτερα  υλικά  και  το  παραδοσιακό ζύμωμα.Όπως και σήμερα,γινόταν με αλεύρι. Οι νοικοκυρές το ζυμώνανε πολύ καλά με το προζύμικαι με το ζυμάρι έφτιαχναν πρώτα έναν πάτο στο ταψί.Γύρω γύρω έβαζαν ένα στεφάνι. Ύστερα έβαζαντο ζυμάρι στο ταψί και πάνωστο ζυμάρι έκανανσταυρό και σφραίδα (σφραγίδα), έβαζανμύγδαλα και καρύδια στις γωνιές κι ολόγυρα και το πασπάλιζανμε σουσάμι. Ακόμη,έβαζαν και λίγο τυρί στις άκρες για να είναι καλά τα ζώα του σπιτιού.Επίσης, μέσα στοΧριστόψωμο έβαζανκι ένα νόμισμα. Το έψηναν και το είχανέτοιμο για ανήμερα τα Χριστούγεννα. Το χριστόψωμο το έκοβε ο νοικοκύρης του σπιτιού. Πριν το κόψει,το ακουμπούσαν όλοι με το δεξί χέρι, το σταύρωναν τρεις φορές με το μαχαίρικαι το έκοβαν λέγοντας « του χρόνου να είμαστε όλοι καλά».Οι παραδοσιακές «συνταγές» δεν μεταδιδόταν με κάποια γραπτά κείμενα, αλλά κυρίως από στόμα σε στόμα, όπως η γιαγιά τα μετέδιδε προφορικά στην κόρη της, η κόρη στην εγγονή και έτσι διατηρούσαν τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα.

Το Ύψωμα

 Με  διαφορετική  επιμέλεια  και  «αώτο» (ομηρική  λέξη),  δηλαδή προζύμι, οι νοικοκυρές παρασκεύαζαν το Ύψωμα για τους νεκρούς, το οποίο, κομμάτια –κομμάτια το πρόσφεραν σε όλους και, φυσικά, στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι.

Τομεγάλο κούτσουρο ή«Χριστόξυλο» 

Από  τις  παραμονές  των  εορτών  ο  νοικοκύρης  διάλεγε  το  πιο όμορφο, το πιο γερό , το πιο χοντρό ξύλο από βελανιδιά.Είναι το ξύλο ή το κούτσουρο που θα καίει για όλο το δωδεκαήμερο των εορτών, από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα Φώτα, στο τζάκι του σπιτιού. Η στάχτη των ξύλων αυτών προφύλασσε το σπίτι και τα χωράφια από κάθε κακό. Πριν ο νοικοκύρης φέρει το κούτσουρο, κάθε νοικοκυρά φροντίζει να έχει καθαρίσει το σπίτι και με ιδιαίτερη προσοχή το τζάκι , ώστε να μη μείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη. Καθαρίζουν ακόμη και την καπνοδόχο,  για  να  μή  βρίσκουν  πατήματα  να  κατέβουν  οι καλικάντζαροι,  τα  κακά  δαιμόνια,  όπως  λένε  στα  παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα  παραμύθια.  Το  βράδυ  της  παραμονής  των Χριστουγέννων , όταν όλη η οικογένεια θα είναι μαζεμένη γύρω από το τζάκι  ,  ο  νοικοκύρης  του  σπιτιού  ανάβει  την  καινούρια  φωτιά  και μπαίνει στην εστία το κούτσουρο. Σύμφωνα με τις παραδόσεις του λαού, καθώς καίγεται το κούτσουρο, ζεσταίνεται ο Χριστός στη φάτνη Του. Σε κάθε σπιτικό, οι νοικοκυραίοι προσπαθούν το κούτσουρο να καίει μέχρι τα Φώτα.Σε  κάποιες  περιοχές  το  χριστόξυλο  προέρχεται  από  δέντρο  με αγκάθια, όπως η αγριαχλαδιά (γκορτσιά).Τα αγκαθωτά δέντρα, κατά τη
λαϊκή  αντίληψη,  απομακρύνουν  τα  δαιμονικά  όντα,  όπως  τους καλικάντζαρους.Έτσι κρατούσαν μακριά απότο σπίτι –όπως πίστευαν-τους καλικάντζαρους, ενώ τη στάχτη που μάζευαν έως τα Φώτα τη σκόρπιζαν γύρω από το σπίτι, στα χωράφια και τους στάβλους, γιατί πίστευαν ότι διώχνει το κακό!

 

Μπόσκα ηη αγριοκρέμμυδο

Όλοι σχεδόν πήγαιναν στους γύρω λόφους και πλαγιές και ξερίζωναν κρεμμύδες (μπόσκες) τις οποίες κρεμούσαν στις πόρτες ή πέταγαν στις κεραμοσκεπές για γούρι.

  - Η μπόσκα (στα βλάχικα) ή αγριοκρεμμύδα: Φυτρώνει άγριο και μοιάζει με μεγάλο κρεμμύδι. Ακόμα και να το βγάλεις απ' τη γη και να το κρεμάσεις, δεν παύει να βγάζει νέα φύλλα. Ο λαός πιστεύει ότι αυτή τη μεγάλη ζωτική του δύναμη μπορεί να τη μεταδώσει σε έμψυχα και άψυχα. Για το λόγοι αυτό οι Ριμένοι της Παλαιομάνινας καθώς και κάτοικοι πολλών περιοχών της χώρας μας την Πρωτοχρονιά κρεμούσαν τη μπόσκα στα εξώθυρα των σπιτιών τους (όπως ο αρχαίος πρόγονός μας… Πυθαγόρας) και μετά την έριχναν στις κεραμοσκεπές. Ο Διοσκουρίδης την περιγράφει: “Εστί δε και αλεξιφάρμακον όλη προ των θυρών κρεμαμένη” (Περί ύλης Ιατρικής Β, 171). 

 Κότα με ρύζι πρωτοχρονιάτικο τραπέζι

 Στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι απαραίτητη ήταν η κότα, η οποία ήταν μαγειρεμένη με ρύζι που συμβόλιζε την αφθονία. Την κότα τη σφάζανε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και με το αίμα της έκαναν έναν σταυρό (δεν συνηθιζόταν στο χωριό μας η γαλοπούλα!)

    Την παραμονή των Φώτων δεν κρατούσαν στο σπίτι αποθηκευμένο νερό στα δοχεία, αλλά το έχυναν ώστε την άλλη μέρα να τα γεμίσουν με καινούργιο.

-Μπακλαβάς «κόθουρο»:  

Έχει ομηρικές ρίζες. Οι νοικοκυρές, συνήθως την παραμονή των Χριστουγέννων, άνοιγαν φύλλα για τον μπακλαβά και έφτιαχναν το πατροπαράδοτο αυτό γλυκό των Χριστουγέννων χρησιμοποιώντας χοντρό φύλλο, σουσάμι, αμύγδαλα, γαρύφαλλο και κανέλα. Είναι το γνωστό «ριβανίε» στα βλάχικα ή «κόθουρο», επειδή ήταν στριφτό το σχετικό γέμισμα. Ήταν μια διαδικασία στην οποία επιδίδονταν οι άξιες νοικοκυρές με κέφι και μεράκι. 'Eπειτα, περήφανες μοίραζαν κομμάτια από τον μπακλαβά σε φιλικά σπίτια ή τα πρόσφεραν στους επισκέπτες και φίλους κατά την Πρωτοχρονιά και κατά την ονομαστική εορτή προσώπων της οικογενείας. Φυσικά, παρασκεύαζαν κι άλλα γλυκά, ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητες κάθε νοικοκυριού!

  -    Το σπάσιμο του ροδιού:

  Οι Ριμένοι της Παλαιομάνινας είχαν ιδιαίτερη προτίμηση στη χρήση του ροδιού ως συμβόλου αφθονίας, γονιμότητας και καλής τύχης. Άλλωστε, τα παλιά χρόνια δεν υπήρχε σπίτι που να μην έχει και μια ροδιά στην αυλή ή στο χωράφι! Την ώρα που άλλαζε ο χρόνος, στην εξώπορτα του σπιτιού πετούσανε και σπάζανε ένα ρόδι και έμπαιναν μέσα στο σπίτι με το δεξί, κάνοντας ποδαρικό. Ώστε ο καινούριος χρόνος να τα φέρει όλα δεξιά.

-   Το πέταλο: Το κρεμούσαν στην πόρτα για … γούρι!

-  Το αρνί: Όσοι είχαν αιγοπρόβατα, έσφαζαν στην εξοχή ένα αρνάκι ή κατσικάκι. Για να το μεταφέρουν όμως στα σπίτια καθαρά, μετά την εκδορά κλπ, γύριζαν το δέρμα ανάποδα και το έβαζαν ξανά σε αυτό ως θήκη. Αυτό το έθιμο απαντάται μόνο στο χωριό μας και, φυσικά, η εξήγηση μπορεί να αναζητηθεί σε πρακτικούς λόγους (ασφαλής μεταφορά και προφύλαξη από … βρωμιές!)

Απόσπασμα απο μέρος της πτυχιακής εργασίας

 Της  Βάτσιου Χρ. Παναγιώτα στο

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Κ  απόσπασμα απο άρθρο του Δημοσιογράφου  κ καταγόμενου εκ Αιτωλοακαρνανίας Δημήτρη Στεργίου

 Νατάσα

 

Fair Notice -Mε επιφύλαξη παντός νόμιμου δικαιώματος:Το newsplanet09 όπως και η σελίδα μας newsplanet09 στο facebook απαγορεύει ρητώς από 9/6/20 οποιαδήποτε επισήμανση ή χαρακτηρισμό των άρθρων του από μη αναγνωρισμένες από το Ελληνικό κράτος, αλλά και τους διεθνείς νόμους προστασίας ατομικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθερίας άποψης και ιδεών από διαδικτυακές οργανώσεις, οι οποίες δεν συνάδουν με το Σύνταγμα & τους νόμους της χώρας μας, και τις οποίες δεν αναγνωρίζουμε.